O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta`lim

 
 
 
8. Elektrolitlarning eritmalari 
8.1. Elektrolitik dissotsilanish nazariyasi, dissotsilanish darajasi. Kuchli va kuchsiz 
elektrolitlar, dissotsilanish konstantasi.
8.2. Elektrolit eritmalari xossalarining noelektrolitlarnikidan chetlanishi.
8.3. Aktivlik. Eritmaning ion kuchi.
8.4. Suvning ion ko„paytmasi. Vodorod ko„rsatkich, bufer eritmalari. Tuzlarning 
gidrolizlanishi, eruvchanlik ko„paytmasi.
8.5. Elektrolitlarning solishtirma elektr o„tkazuvchanligi.
8.6. Ekvivalent elektr o„tkazuvchanlik.
8.7. Konduktometrik titrlash. 
8.1. Elektrolitik dissotsilanish nazariyasi, dissotsilanish darajasi. Kuchli va kuchsiz 
elektrolitlar, dissotsilanish konstantasi. 
Elektrolitlar eritmasida kimyoviy energiyani elektr energiyaga va aksincha 
elektr enurgiyani kimyoviy energiyaga o„tishini, elektrolitlar ertmalarining 
xossalarini, elektr maydoni ta`sirida ionlarning harakatini o„rganuvchi fizikaviy 
kimyoning bo„lagi elektrokimyo deb nomlanadi. Eritmalarda suyuqlanmalarda 
qisman yoki to„liq ionlarga ajraladigan kimyoviy birikmalar elektrolitlar deb 
nomlanadi. Kuchli va kuchsiz elektrolitlar mavjud. Kuchli elektrolitlar deyarli 
to„liq ionlarga dissosiyalanadi. Kuchli elektrolitga kuchli kislotalar (H
2
SO
4
, HNO
3
, 
HCl, HBr, HI, HClO
4
, HClO
3
, HMnO
4
, H
2
CrO
4
, H
2
Cr
2
O
7
va h.k.), ishqorlar va 
deyarli barcha suvda eriydigan tuzlar kiradi. Kuchsiz elektrolitlar ionlarga qisman 
dissotsiyalanadi, ularga kuchsiz kislotalar (H
2
SO
3
, H
2
S, HNO
2
, HClO, H
2
CO
3
, 
HPO
2
, H
3
PO
3
, H
2
SiO
3
, organik kislotalar va h.k.), suvda erimaydigan va organik 
asoslar, ammoniy gidroksidi, shuningdek ba`zi tuzlar kiradi. 
Elektrolitik dissotsilanish haqida birinchi ilmiy asoslangan nazariya 
S.Arrenius tomonidan 1883 yilda yaratilgan. Aynan Arrenius moddalarni 
eritmalarda ionlarga parchalanishini elektrolitik dissotsilanish deb atagan. Unga 
ko„ra eritmalarda dissotsilanib vodorod kationlarini hosil qiluvchi moddalar 

---

127 
kislotalar, gidroksid anionlarini hosil qiluvchi moddalar esa asoslar deb 
nomlanadi. Vodorod va gidroksid ionlarining birikib suv hosil qilishligi 
neytrallanish deyiladi. Kation va anion hosil qilib dissotsilanadigan moddalar 
tuzlar deyiladi. Suvda ionlarga to„liq dissotsilanishi tuzlarning umumiy xossalari 
hisoblanadi. Kislota va asoslar esa to„liq dissotsilanmaydi.
Elektrolitik dissotsilanish jarayonining eng muhim miqdoriy tavsiflari – 
dissotsilanish darajasi va dissotsilanish konstantasidir. Dissotsilanish darajasi – 
dissotsilangan molekulalar sonini (miqdorini, konsentratsiyasini) umumiy 
molekulalar soniga nisbatiga teng: 
)
(
)
(
)
(
)
(
)
(
)
(
umumiy
C
ngan
dissotsila
C
umumiy
n
ngan
dissotsila
n
umumiy
N
ngan
dissotsila
N




(8.1)
bu yerda α – dissotsilanish darajasi. 
Dissotsilanish darajasi moddaning tabiatiga, erituvchining tabiatiga, 
tempetaturaga, erigan moddaning konsentratsiyasiga bog„liq. Konsentratsiya 
kamayganda dissotsilanish darajasi ortadi. CHeksiz suyultirilgan eritmalarda 
modda to„liq ionlarga parchalanadi, ya‟ni α=1.
Dissosilanish, ayniqsa kuchsiz elektrlitlar uchun, qaytar kimyoviy 
jarayondir. Har qanday qaytar jarayonlar kabi muvozanat holati va muvozanat 
konstantasi bilan xarakterlanadi. Dissosilanish reaksiyasining muvozanat 
konstantasi – dissotsilanish konstantasi deyiladi. Masalan, nitrit kislotaning 
dissotsilanish reaksiyasi: 
Shu reaksiyaning dissotsilanish konstantasi: 
[ ]
[
]
[
]
bu yerda K