O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta`lim
Download 4.15 Mb. Pdf ko'rish
|
Физик ва коллид химия. Дарслик
elektronlar
orbitallar bo„ylab bulutsimon harakatlanadi. Orbital – elektron bo„lishi ehtimoli yuqori bo„lgan yadro atrofidagi fazo. Yadroning o„lchami atomning o„lchamidan 10 5 marta kichik, lekin atomning massasi asosan yadroda to„plangan. 2.2-rasm. Atom tuzilishi. Yadro tarkibida 2 xil zarracha bor: proton va neytron, ular birgalikda nuklon deyiladi. Protonning haqiqiy massasi 1,67·10 -27 kg, nisbiy massasi esa 1 ga teng. Neytronning massasi protonning massasi bilan deyarli bir xil. Elektronning massasi protonning massasidan 1836 marta kichik bo„lgani uchun nisbiy massasi 1/1836 ni tashkil etib, uni 0 deb qabul qilingan. Protonning haqiqiy zaryadi 31 1,6·10 -19 Kl (Kulon), elektronning haqiqiy zaryadi ham shunday, ularning nisbiy zaryadlari +1 va -1 deb qabul qilingan. Neytron zaryadsiz zarrachadir. Neytral atomda elektronlar soni yadroning musbat zaryadiga teng. Elektronlar soni va ularning yadro atrofida taqsimlanishi atomning kimyoviy reaksiyalardagi faolligini belgilaydi. Yadro va elektronlar zaryadli zarrachalar sifatida o„z atrofida elektr maydonini hosil qiladi. Maydon – yadro, elektron va boshqa zarrachalar kabi moddiy tuzilmadir. Mikrozarrachalar fazoning ma`lum sohasida (masalan, elektronlar orbitallarda) harakatlanganda to„lqin funksiyasi har doim energiyaning ulushlariga mos keluvchi butun qiymatlarda ifodalanadigan qandaydir o„lchovsiz kattaliklarga ega bo„ladi. Bu kattaliklar kvant sonlari deb nomlanadi. “Kvant soni” so„zining ma‟nosini “energiyaning ulushi” deb tushunish mumkin. Elektronlarning energiyasi 4 xil kvant sonlar bilan ifodalanadi: 1. Bosh kvant son (n deb belgilanadi). Elektron joylashgan energetik pog„onaning tartib raqamini ko„rsatadi. Masalan, 1, 2, 3, 4, 5, … . 2. Orbital kvant son (l deb belgilanadi). Elektron harakatlanuvchi orbitalning fazoviy shaklini ko„rsatadi. SHarsimon shakldagi s orbital uchun l = 0; p orbital uchun l = 1; d orbital uchun l = 2; f orbital uchun l = 3; g orbital uchun l = 4 va h.k. 3. Magnit kvant son (m l ). Elektron harakatlanayotgan orbitalning fazoviy yo„nalishini ko„rsatadi. s – elektron orbitali sharsimon, u fazoviy yo„nalishga ega emas, uning uchun m l = 0; p – elektronlar fazoda uchta yo„nalish bo„yicha harakatlanadi, shunga mos ravishda bunday elektronlar uchun m l = -1, 0, 1; d – elektronlar fazoda beshta yo„nalish bo„yicha harakatlanadi: m l = -2, -1, 0, 1, 2; f – elektron fazoda yettita yo„nalish bo„yicha harakatlanadi: m l = -3, -2, -1, 0, 1, 2, 3; 4. Spin kvant son (m s ). Elektronning o„z o„qi bo„ylab harakatlanish yo„nalishini ko„rsatadi. Har bir orbitalda qarama–qarshi yo„nalishda 2 ta elektron harakatlanishi mumkin. Shunga mos ravishda spin kvant sonining qiymati 2 1 va 2 1 bo„ladi. Masalan 2p pog„onachada joylashgan 6 ta elektronning kvant sonlari 2.1 jadvalda keltirilgan. 32 2.1 jadval. 2p pog„onacha elektronlarining kvant sonlari. Kvant soni Qiymati 2 1 -1 0 +1 +1/2 yoki -1/2 +1/2 yoki -1/2 +1/2 yoki -1/2 Ko„p elektronli atomlardagi elektronlarning holati V.Pauli tomonidan ta`riflangan kvant-mexanik qonunga (Pauli prinsipiga) to„g„ri keladi: atomda barcha to„rtta kvant sonlari bir xil bo„lgan ikkita elektron bo„lmaydi. Energiyaning asosiy ulushini bosh (n) kvant soni tashkil etadi, uning qiymati ortib borganda elektron energiyasi ham ortib boradi (2.3 rasm). Energiyaning ozroq ulushini esa orbital (l) kvant soni tashkil etadi. 2.3 rasm 3 . Ko„p elektronli atomda bosh kvant soni ortib borishi bilan elektron energiyasining ortib borishi. 3 David W. Ball. Physical Chemistry. Brooks/Cole, a division of Thomson Learning, 2011. P. 383. |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling