O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirli Buxoro davlat universiteti

Oquvchanlik— kukunning qolipni tuldira olish qobiliyatidir. U 
ma’lum 
diametrli 
teshik 
orqali 
kukunning 
utish 
tezligi 
bilan xarakterlanadi. Kukun zarralarining o‘lchami kamayishi bilan 
uning oquvchanlish yomonlashadi. Kukunning qolipni bir tekis 
tuldirishi va presslashda zichlanish tezligi ko‘pjihatdan oquvchanlikka 
bog‘liq. 
Presslanuvchanlik-tashqi 
nagro‘zka 
ta’siridan 
kukunning 
zichlanish xossasidir, u presslangan kukun zarralari o‘zaro qanchalik 
mutsahkamlashganligini 
xarakterlaydi. 
Presslanuvchanlik 
materialning platsikligi, kukun zarrasining o‘lchami va shakliga 
bog‘liq bo‘ladi. Kukun tarkibiga sirtqi aktiv moddalar qushilishi bilan 
ularning presslanuvchanligi ortadi. 
Pishuvchanlik deyilganda presslangan zagotovkani termik 
ishlash 
natijasida 
zarrachalarning 
ilashish 
mutsaxkamligini 
tushuniladi. 
Shixtani tayyorlash. Ma’lum ximiyaviy va granulometrik tarkibdagi 
xamda texnologik xossalarga ega bo‘lgan kukunlarning dozalangan 
porsiyalari barabanlarda, tegirmonlarda va boshqa qurilmalarda 
aralashtiriladi. SHixtani bir tekis aralashtirish zarurati turilsa spirt, 
benzin, glitserin va dnsillangan suv qushiladi. Ba’zan aralashtirish 
protsessida turli vazifani utovchi texnologik qo‘shilmalar qushiladi: 
presslanishnn engillashtirish maqsadida platsifikatorlar (parafin, 
searin, glitserin va boshqalar), kerakli rovaklikka ega bo‘lgan 
buyumlar olish uchun oson suyuqlanadigan kushilmalar, uchuvchi 
moddalar kushiladi. 
Zagotovka va buyumlarni shakllantirish. Kukunlar sovuqlayin yoki 
issiqlayin prokatlash hamda boshqa usullar bilan presslanadi. 
Sovuqlayin presslashda press forma matritsasiga shixta solinadi 
va ish puansoni bilan presslanadi. Bosnm olingach, buyum surib 
chiqaruvchi puanson 
bilan 
matritsadan 
chiqariladi. 
Presslash 
jarayonida kukun zarrachalari elatsik va platsik deformatsiyalanadi. 
Bunda kukun zarrachalari orasidagi jipslashish ortadi, g‘ovaklik 
kamayadi. Bu esa kerakli shakl va mutsaxkamlikdagi zagotovka olish 

---

111 
imkonini beradi. Zagotovka gidravlik yoki mexanik (ekssentrikli, 
krivoshipli) presslarda presslanadi. Presslash bosnmi kukun tarkibi va 
buyum vazifasiga ko‘ra 200—YUOOMPa bo‘ladi. Issiqlayin 
presslashda 
press-qolipda 
buyum 
shakllantirilibgina 
qolmay, 
pishiriladi ham, bu esa fizik-ximiyaviy xossalari yuqori bo‘lgan 
g‘ovaksiz material olish imkonini beradi. Issiqlayna peresslashni 
vakuumda, himoya qilish yoki qaytarish atmosferasida, keng 
temperatura oralig‘ida (1200—1800°S), sovuqlayin presslashga 
nisbatan ancha pats bosimda bajarish mumkin. Odatda, kukunlar 
kerakli temperaturagacha qizdirilgach bosim otsida sikiladi. Bu 
usullardan kiyin deformatsiyalanadigan metallar (boridlar, karbidlar 
va boshqalar) dan buyumlar tayyorlashda foydalaniladi.