O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi alisher navoiy nomidagi toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti
Download 1.07 Mb. Pdf ko'rish
|
isayev nodir umumiy o\'rta va khk da muhammad yusuf she\'rlari tahlili orqali o\'quvchilarda tahlil malakasini shakllantirish
|
Gul, shabnam, olma, oy, yulduz, yalpiz, majnuntol, maysa, ufq, qush, ohu va shu
67 kabi timsollar Muhammad Yusufning sevib ishlatgan obrazlaridir. Ayni damda ramzlar shoir “men”iga qorishiq his-tuyg‘ularni, poetik ma’nolarni tashiydi. Shoirning ko‘p qirrali ijodi xilma-xil obrazlar va g‘oyalarni qamrab olgan. Ularda zaruriy va hayotiy masalalar ko‘tarib chiqilgan. Muhammad Yusuf lirik “men” tilidan ifodalovchi kechinmalarni ko‘pincha ichki monologdan foydalanadi. Bizningcha, shoir she’riyatini janrlarga ajratishda quyidagi prinsiplarga amal qilish lozim: a) ijro etilish vaqti va joyi (mavsum, marosim) ga ko‘ra; b) ijro etilish tarzi (deklomatsiya, yakkaxon va xor qo‘shiqlar) ga ko‘ra; v) qat’iy shakl ko‘rsatkichlari (g‘azal, qasida,madhiya) ga ko‘ra; g)tematik xususiyatlari (intim, grajdanlik, falsafiy, siyosiy, intellektual) ga ko‘ra. Muhammad Yusuf qaysi manzarani tasvirlamasin, qaysi bir g‘oyani o‘rtaga tashlamasin o‘z mahorati va uslubini namoyon qila olgan shoirdir. Umuman, M.Yusuf she’riyatida ham badiiy nutq sub’ekti birlamchidir. 1. Insоnparvarlik va vatanparvarlik g‘оyalarining badiiy in’ikоsi bo‘lgan shоir shе’riyati qahramоnlari bugungi pоeziyamizning оbrazlari хazinasi durdоnalariga mansubdir. Ular lirik yoхud epik, ijоbiy yoki salbiy хaraktеrda bo‘lishidan qat’i nazar, shоirning insоn va hayot falsafasini ifоdalashga хizmat qilmоqda. 2. Muhammad Yusuf lirik qahramоni uchun tushkunlik va irоdasizlik bеgоna. Ishqda sоbitlik va vafо tuyg‘usi uni dadil va jasоratli qilgan. Zеrо, “zaharning yor tufayli shakar bo‘lishini” оrzu qilgan shоirning so‘zlarida оshiqning bеg‘ubоr qalbi haqidagi хulоsasi ifоdalanadi. 3. Shоir vatanparvarlik va milliylik, o‘zbekona bag‘rikenglik va insoniylik, tantilik va saxiylik, mardlik va xurfikrlilik xislatlarini, erk vа istiqlоl g‘оyalаrini yirik jаnrdаgi аsаrlаri - dоtоnlаrigа hаm chuqur singdirаdi. 4. “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonun va Kadrlar tayyorlash milliy dasturining yaratilishi sohada ulkan o‘zgarishlar, mazmun jihatidan yangilanishlar amalga 68 oshirilishiga turtki berdi. Mazkur me’yoriy hujjatlarda ta’lim-tarbiya tizimida amalga oshirilishi lozim bo‘lgan tub islohotlar – ta’lim mazmuni, ta’lim-tarbiya jarayonini yangilash, yangi pedagogik texnologiyalarni amaliyotga tatbiq etish kabi dolzarb vazifalar belgilab berilgan. Bu esa ta’lim tizimining sifat darajasini yangilash, ta’lim jarayonlarini tashkil etish va boshqarish tizimini ham takomillashtirishni ham taqozo qiladi. 5. Hozirgi davr ta’lim jarayoniga “innovatsion yondashuv atamasi kirib keldi. Shu yo‘sindagi tadqiqotlarning aksariyatida innovatsion faoliyat yangilik va ilmiy pedagogik texnologiyalarni keng yoyish nuqtai nazaridan yoritilgan bo‘lsa, ayrim olimlarning izlanishlarida innovatsion jarayonlarni boshqarish, ta’limdagi o‘zgarishlarni tashkil etish, innovatsion faoliyat uchun zarur shart-sharoitlar yaratish masalalari tahlil qilingan. Ta’lim tizimida qo‘llanilayotgan innovatsion texnologiyalarning muhim jihati shundaki, u o‘quvchilarni faollashtiradi, ularga fikrni mustaqil ifodalash, tanqidiy fikr yuritish, tahlil qilish, xulosa chiqarishni o‘rgatadi. 6. Innovatsion texnologiyalardan foydalanishda quyidagi o‘ziga xos tamoyillarga asoslaniladi: a) muayyan dars, mavzu, qism, o‘quv predmetidan kutilgan asosiy maqsadni shakllantirb olish; b) umumiy maqsaddan kelib chiqib, darsni yoki o‘quv predmetini modullarga ajratib, har bir moduldan kutilgan maqsadni va modullar ichida hal qilinishi lozim bo‘lgan masalalar tizimini aniqlab olish; v) modul ichida yechiladigan masalalarning har biri bo‘yicha test savollarini tuzib chiqish; g) maqsadlarga yetish usullari tanlanib, ularni ishlatadigan aniq joylarni belilab olish; d) dars qismlari orasidagi zaruriy bog‘liqliklarga va fanlararo aloqalarga e’tibor qaratish. 7. Yangi innovatsion pedagogik texnologiyalarga bag‘ishlangan adabiyotlar va maqolalarda bir qator o‘qitish usullari haqida fikr yuritilmoqda. Ona tili darslarida innovatsion texnologiyalardan foydalanish o‘quvchilarda mantiqiy fikrlash ko‘nikmalarini tarkib toptiradi, guruhlarda ishlashga o‘rgatadi, ko‘pchilik oldida o‘z fikrini bayon qilish, o‘z nuqtayi nazarini asoslash malakalarini hosil qiladi. Ta’lim-tarbiya jarayonini to‘g‘ri tashkil etish, mavjud imkoniyatlarni safarbar etish 69 o‘qituvchilarning asosiy vazifalaridan biri hisoblanadi. Darsda uch maqsad ko‘zda tutiladi: ta’limiy, tarbiyaviy va rivojlantirish. Mana shu uch maqsadni amalga oshirishda innovatsion texnologiyalar yaqindan yordam beradi. Innovatsion texnologiyalarda foydalanishda quyidagilarga e’tibirini qaratishi lozim: Innovatsion texnologiyalarning mohiyati; ta’lim maqsadlarini amalga oshi-rishdagi ro‘li; fan bo‘yicha innovatsion texnologiyalarni qo‘llash tamoyillari; ta’-limiy va ishchanlik o‘yinlari; muammoli va rivojlantiruvchi tomonlari; o‘quvchi-larning mustaqil faoliyatlarini tashkil qilaish yo‘llari; ko‘rsatmali o‘qitish usullari. 8. Adabiyot darslari innovatsion texnologiya asosida tashkil qilinganda, asosan, o‘quvchilarda hamkorlikda ishlash ko‘nikmasi shakllanadi, umumiy vazifalar yechimini topishda bir-birlariga ko‘mak beradilar, o‘quvchilarda ijodiy va mustaqil fikrlash malakalari tarkib topadi, o‘quvchilar o‘z ishlari natijasiga, o‘qishga, ta’lim olishga shaxsan mas’ullikni his qiladilar. Innovatsion texnologiyalardan: “Aqliy hujum”, “Klaster yoki tarmoqlanish”, “Kichik guruhlarda ishlash yoki hamkorlik”, “Musobaqa”, “Idrok xaritasi”, “FSMU”, “Sinkveyn”, “Seminar-trening”, “Ajurli arra”, “Mantiq qani?”, “Baliq skeleti”, “Qaysi biri ortiqcha?” kabi texnologiyalari sanab o‘tdik. Xullas, Muhammad Yusuf shе’riyati nаinki mаzmun, g‘оya vа shаkl tеrаnligi, bаlki оhаng, uslub, pоetik оqim jihаtidаn hаm nihоyatdа rаng-bаrаng she’riyatdir. Shoir she’rlaridagi lirik qahramоnning har bir so‘zida insоniyat qismatidan bеzоvta qalb kеchinmalari, zamоn taqdiriga javоbgarlik hissi bilan tеpayotgan yurak hayajоnlari lоvullab turadi va bu tuyg‘u kitobxonni ham yashovchanlikka, ogohlikka, hayotsevarlikka undab turadi. Download 1.07 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|