O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi alishyer navoiy nomidagi samarqand davlat univyersiteti tabiiy fanlar fakulteti Geografiya bo‘limi Gidrometeorologiya va landshaftshunoslik kafedrasi

2.3. Suv omborlari va ularning gidrologik rejimi

Zarafshon vodiysi bo‘ylab daryo va tog‘ soylarning suv sarfi va ularning umumiy miqdori yil davomida notekis taqsimlanganligi bilan xaraktyerlanadi. Vodiyning daryo va soylarida to‘lin suv davri yerta boshlanishi tufayli millionlab kubometr suvlar ekin maydonlariga hech qanday foyda keltirmay, behuda oqib ketadi., ba’zida ular to‘lib –toshib oqib, ko‘pchilik holatlarda agrolandshaftlarga, qishloq seliteb landshaftlariga zarar ham keltiradi. Ammo, vegetatsiya davrining suvga bo‘lgan talabi kuchaygan paytlarda daryo va soylarning suvi kamayib ketadi., xatto kichik soylarning suvi qurib qoladi. Buning oqibatida suv tanqisligi muammosi ham kelib chiqadi.

Binobarin, suv tanqisligi muammosi daryo va soylar suvidan imkon borcha har tomonlama va maqsadga muvofiq foydalanishini, suv toshqinlarini oldini olish uchun ularning oqim rejimini boshqarishni, suv sarfini vegetatsiya davriga munosabatlashtirishni taqazo etadi. Oqim rejemini boshqarish va suv tanqisligi muammosini faqat daryo va soylardan to‘g‘on qurib, antropogen ko‘llarni, ya’ni suv omborlarini barpo etish yo‘li bilan hal etish mumkin. Suv omborlarini barpo etish birinchidan, qadimdan rivojlanib kelayotgan voha landshaftlarini, ayniqsa qishloq xo‘jalik ekin maydonlarini suv bilan to‘liq ta’minlash bo‘lsa, ikkinchidan, qurg‘oqchil o‘lkalarda foydalanilmay yotgan unumdor yerlarni o‘zlashtirib, ularni suv bilan ta’minlash uchun zarurdir. SHu munosabat bilan Zarafshon daryosi havzasida Kattaqo‘rg‘on, Quyimozor, Qoratepa, To‘sansoy va boshqa suv omborlari qurilib, ulardan keng foydalanib kelinmoqda.

Suv omborlari morfologik xususiyatlariga ko‘ra ikki tipga bo‘linadi: 1) daryo vodiysida barpo etilgan suv omborlari va 2) tabiiy byerk botiqlarda barpo etilgan suv omborlari. Zarafshon havzasida mavjud bo‘lgan suv omborlaridan Qoratepa va To‘sansoy suv omborlari birinchi tipga –daryo vodiysida barpo etilgan suv omborlariga kiradi, Kattaqo‘rg‘on va Quyimozor suv omborlari ikkinchi tipga –tabiiy botiqlarda, pastqam joylarda barpo etilgan suv omborlari sarasiga kiradi.