O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi andijon mashinasozlik instituti

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA
MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
ANDIJON MASHINASOZLIK INSTITUTI

Mashinasozlik texnologiyasi fakulteti, Neft va neft gazni qayta ishlash texnologiyasi 1–bosqich 24-23 - guruh talabasi

G’alatov Salohiddinning

MUSTAQIL ISHI

Mavzu: Intellektual boshqaruv tizimlarini robototexnika yo’nalishida qo’llash istiqbollari

Mustaqil ishi rahbari: ­­­­­­­­­­­­­­

2023-yil


Intellektual boshqaruv tizimlarini robototexnika yo’nalishida qo’llash istiqbollari
Reja:
1. “Intellektual tizim” tushunchasi
2. Ta’lim jarayonida intellektual tizimlarni qo’llash
3. Ekspert tizimlari.
Foydalangan adabiyotlar.


1. “Intellektual tizim” tushunchasi


“Intellektual tizim” tushunchasi turli tadqiqotchilar tomonidan turlicha talqin qilinadi. Intellektual tizim operator (qaror qabul qiluvchi - qaror qabul qiluvchi) ishtirokisiz muammolarni hal qilishda intellektual yordamga ega axborot hisoblash tizimidir. Intellektual tizim operator - qaror qabul qiluvchi ishtirokida muammolarni hal qilishda intellektual yordamga ega bo'lgan axborot hisoblash tizimi. Boshqaruv tizimlarini yaratishda asosiy intellektual texnologiyalar, jumladan, sun’iy neyron tarmoqlar, genetik algoritmlar, loyqa mantiqdan samarali foydalanish mumkin.
Axborot texnologiyalari talqini - kompyuter xotirasida saqlanadigan va intellektual dasturlarning ishlashida foydalaniladigan tizimli axborot.
Robot - tirik organizmlarning xususiyatlari va funktsiyalarini, xususan, kosmosda vositalar va mehnat ob‘ektlarini harakatlantirishda odamning harakatlarini taqlid qiladigan avtomatik mashina. Aqlli boshqaruv usuli sun‘iy intellekt usullariga asoslangan. Inson ishtirokini boshqarish Bunday robotning misoli uzoqdan boshqariladigan minalarni tozalash mashinasi.
Robot yoki bot (Eng. Bot, abbr. Robot) - bu avtomatik ravishda va / yoki belgilangan jadvalga binoan doimiy foydalanuvchi kabi bir xil interfeyslar orqali har qanday harakatlarni bajaradigan maxsus dastur. Qoidaga ko‘ra, atama Internetga nisbatan ishlatiladi. Tarmoq o'yinlarida botlarni ba‘zan kompyuter tomonidan boshqariladigan pleyerlar deyishadi.
Sun‘iy intelekt haqidagi bahs-munozaralar qariyb 50 yildan beri davom etib kelmoqda. Mutaxassislar hanuzgacha bir to‘xtamga kelishgani yo‘q. Ba’zilar ularning ommalashib odamlar o‘rnini egallab borayotgani natijasida ommaviy ishsizlik ko‘rsatkichlari oshib ketishi mumkinligidan tashvishdalar. Mutaxassislarning boshqa bir guruhi esa Sun‘iy intelektga ijobiy munosabatda bo‘lish kerakligini uqtirishmoqda. Hatto IT- sohasidagi milliarderlar orasida ham turli qarashlar mavjud. Jumladan, SpaceX asoschisi Ilon Mask SIning butun boshli sivilizatsiyani barbod qilishiga ishonchi komil. Maskning fikricha, “Sun‘iy intellekt insoniyat sivilizatssiyasi uchun asosiy xavfdir. Sun‘iy intellect mehnat bilan bog‘liq ommaviy muammolarni keltirib chiqaradi. Sababi, robotlar hamma ishni bizdan ko‘ra yaxshiroq bajara olishadi.
Hozirgi kunda "intellektual" deb nomalanadigan mashinalarning, ya‘ni, sun‘iy intellekt "egalari"ning imkoniyatlari inson kabi fikrlash darajasida emas. Ulardan olinadigan eng maksimum natija, hozirda murkkab, uzoq vaqt talab qiluvchi va bir necha minglab xususiy va umumiy hollarni tahlil qilib chiqishni taqozo etuvchi ilmiy farazlarni, asosan matematik teoremalarni va shunga o‘xshash ho kazolarni muayyan shartlar asosida tezkorlik bilan tekshirib, natiajsini ma'lum qilish bo‘lmoqda xolos.
Intellektual boshqaruv tizimlari, robototexnika sohasida bir nechta maqsadlarga erishish uchun qo'llaniladi. Bunday tizimlar, robotlarni boshqarish, ularga buyruqlarni berish, ularga ma‘lumotlarni o’qish va analiz qilish, o‘zaro aloqalar o'rnatish, jarayonlarni optimallashtirish va hokazo amallarni bajarishda yordam beradi.
Bu tizimlar, robototexnikada ko'p yo'nalishlarda foydalaniladi. Masalan, avtomobil sanoatida avtomatlashtirilgan qurilmalar orqali ish faoliyatini boshqarish uchun intellektual boshqaruv tizimlari ishlatiladi. Bu tizimlar, avtomobillarni avtomatik ravishda ishga tushirish, ularga ma‘lumotlarni to‘plash va analiz qilish, xatolarni aniqlash va tuzatish, jarayonlarni optimallashtirish va boshqalar kabi vazifalarni bajarishda yordam beradi.
Boshqa bir misol robototexnikada intellektual boshqaruv tizimlaridan foydalanishning avtomatlashtirilgan ish jarayonlarida keng tarqalgan sohasi robototexnikasidir. Bu sohada robotlar, intellektual boshqaruv tizimlari orqali ma'lumotlarni o‘qish, analiz qilish va jarayonlarni optimallashtirish uchun ishchi to'plamlariga yordam beradi. Misol uchun, bir fabrikada robotlar avtomatik ravishda mahsulotlarni ishlab chiqarish uchun ish bajarishlari mumkin. Intellektual boshqaruv tizimlari, bu robotlarga kerakli ma'lumotlarni beradi, ularga ish tartibini belgilaydi va jarayonlarni optimallashtiradi. Bular tufayli, intellektual boshqaruv tizimlari robototexnikada ishni osonlashtiradi, xatolarni kamaytiradi va mahsulotlarni yuqori sifatda ishlab chiqarish imkonini beradi. Bu esa ish faoliyatini samarali va barqaror qilishga imkon beradi.
Robotlar sun‘iy intellekt bilan birgalikda ishlaydigan mexanik qurilmalardir. Ular, avtomatik ravishda ish bajarish, buyruqlarni bajarish, ma‘lumotlarni o'qish va analiz qilish, o‘zaro aloqalar o'rnatish va hokazo amallarni bajarishda yordam beradi. Robotlar, suniy intellekt tizimlari orqali o'zaro aloqaga kirishadi va o’z faoliyatini optimallashtiradi. Sun‘iy intellekt va robotlar, bir-biriga qo’shimcha sifatida ham foydalanilishi mumkin. Suniy intellekt tizimlari, robotlar uchun ma'lumotlarni o'qish, analiz qilish va jarayonlarni optimallashtirishda yordam beradi. Robotlar esa suniy intellekt tizimlari orqali o‘rganish va ma'lumotlarni amalga oshirish imkonini beradi.
Suniy intellekt va robotlar, bir nechta sohalarda foydalaniladi. Bu tizimlar, tibbiyotda, transport sohasida, savdo va iqtisodiyot sohasida, axborot texnologiyalari sohasida va hokazoda ishlatiladi. Ular, ish faoliyatini samarali va barqaror qilishga imkon beradigan avtomatlashtirilgan jarayonlarni yaratishda muhim ahamiyatga ega.