O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi a’zam xoliqov

28–chizma. O‘qituvchining kasbiy refleksiyasi asosida pedagogik
 mahoratining rivojlanishi. 
 
O‘z–o‘zini bilish jarayoni o‘qituvchining pedagogik mahorati doira-
sida ma’lumotlarni qayd qilish darajasida kechadi, bunda refleksiyaning 
passiv shakli ustuvorlik qiladi. O‘qituvchi pedagogik faoliyatida yuzaga 
kelayotgan turli qiyinchiliklar va muammolarning sabablarini, erishila-
yotgan yutuqlar va natijalarni shunchaki qayd qilib boradi. 
O‘z – o‘zini anglash jarayoni o‘qituvchining o‘z faoliyati va unda 
o‘ziga nisbatan «metapozitsiya» (noaniq pozitsiyada)da turib, o‘ziga 
tashqaridan qarash, o‘zini kuzatish malakasini ko‘zda tutadi. Bunda, 
interiorizatsiya (tashqi omillarning ichki omillarga o‘tishi) hodisasi 
amalga oshadi, kasbiy qiyinchiliklarning kelib chiqish sabablari rasmiy-
KASBIY PEDAGOGIK REFLEKSIYa
 
O‘z
 –
 o
‘z
ini
 b
il
is
h
 
O‘z
 –
 o
‘z
ini
 a
ng
la
sh
 
O‘z
 –
 o
‘z
ini
 be
lg
il
ash
 
O‘z
 –
 o
‘z
ini
 r
iv
o
jl
a
n
ti
ri
sh
 
O‘z
 –
 o
‘z
ini
 n
a
zo
ra
t 
qi
li
sh
 

---

302 
lashtiriladi; faoliyatdan ko‘zlanadigan asosiy maqsad aniqlanadi, 
refleksiv – «MEN» shakllanadi. Bu o‘qituvchining dolzarb rivojlanish 
zonasi bilan bog‘liq.
O‘z – o‘zini belgilash jarayonida boshlang‘ich daraja kasbiy ehti-
yojlarni hisobga olib belgilanadi va jadal imkoniyatlar asosida faoliyat 
rejalashtiriladi. Strategik, taktik va tezkor vazifalar shakllantiriladi. Haqi-
qiy «MEN» va ideal «MEN» nisbatlanadi
21
. Bu o‘qituvchining eng yaqin 
rivojlanish darajasi
22
bilan bog‘liq.
O‘z – o‘zini rivojlantirish jarayonida o‘qituvchining kasbiy faoliyati 
davomida takomillashtirilgan pedagogik mahorati, refleksiyalangan (ya’-
ni avval foydalanilgan va ularning samaradorligini baholash natijasida 
tobora optimal bo‘lib chiqqan metodlar) harakat usullari va metodlarining 
o‘sishi sodir bo‘ladi. 
O‘z – o‘zini nazorat qilish o‘qituvchi pedagogik faoliyati jarayonida 
nazariy va amaliy tajribalar asosida, o‘z – o‘zini kasbiy jihatdan nazorat 
qilib, pedagogik mahoratini yanada takomillashtirib borishning ikkinchi 
shakli boshlanishini nazarda tutadi.
Yuqorida ta’kidlanganidek, refleksiya muammosi nafaqat pedago-
gika, psixologiya, falsafa, mantiq kabi fanlarda, balki boshqa fanlarda 
ham o‘rganiladi. Bu tushuncha talqiniga biz ta’lim rivojlanishining fal-
safiy kons epsiyasi (V.V.Krayevskiy, B.T. Lixachyov, Ya.S.Turbovskiy 
va boshqalar.) g‘oyalari nuqtai nazaridan yondashamiz. Bu holatda 
kishining dunyo, jamiyat, o‘zining bu dunyodagi o‘rni haqidagi tobora 
umumiy, keng tushunchalarining pedagogik voqelik bilan aloqasi 
refleksiya predmeti sanaladi. Ta’kidlash joizki, dastlab ongda bilim-
larning falsafiy refleksiya oqimidagi tahlili kechadi, keyin u pedagogik 
nazariya tarkibiga kiradi va uning bir qismiga aylanadi, so‘ngra faoliyatni 
nazariy jihatdan anglashning boshlang‘ich nuqtasi bo‘lib qoladi. Shu 
tariqa inson o‘z ongini, faoliyatini rivojlantirish mexanizmlarini egallash 
va ularni maqsadli boshchqarish imkoniyatini qo‘lga kiritadi.
B.G.Ananev, inson xarakterining shakllanish jarayonini tahlil qilib, 
refleksiv xossalar shaxsning boshqa sifatlariga qaraganda ancha kech 
shakllanishini aytadi. Uning fikricha: «inson hayoti davomida o‘zaro 
munosabatlarning ko‘plab obyektlari orqali o‘tadi, natijada uning ongi 
o‘z-o‘zini anglash obyektiga aylanadi. O‘zining xulq–atvor subyekti 
sifatida ko‘p marotaba anglash tajribasini to‘plash va unga muno-
21
Qarang: Beris R.V.Razvitie Ya – kontseptsii i vospitanie. –M., 1986 
22
Qarang: Kratkiy psixologicheskiy slovar / Red. –sost. L.A.Karpenko; Pod obshch. Red. A.V.Petrovskogo, 1998. – 
117. 

---

303 
sabatlar, biz refleksiya deb ataydigan xarakterga aylanishi uchun, xulq–
atvorda uni muntazam qo‘llash talab qilinadi». 
Ushbu fikr kasbiy refleksiyaning rivojlanishi, buning natijasi 
o‘laroq, shaxsning faoliyat xususiyatlari bilan balgilangan refleksiv 
qirralari shakllanishini ta’minlaydigan ma’lum sharoitlar, vaziyatlarni 
yaratish zaruriyati haqida xulosa qilish imkoniyatini beradi.
Shunday qilib, olimlarning tadqiqotlariga tayanib, ta’kidlash mum-
kinki, o‘qituvchining kasbiy pedagogik mahoratini rivojlantirish muam-
mosini faqat uning kasbiy refleksiyasini takomillashtirish asosida hal 
qilish mumkin. Kasbiy pedagogik refleksiya nafaqat kasbiy faoliyat, bal-
ki, bilim, ko‘nikma va malakalarning o‘sishini ta’minlaydi hamda ushbu 
faoliyatni takomillashtirish asosi ham sanaladi.
Har qanday o‘qituvchi o‘z–o‘zini tarbiyalash va o‘z–o‘zini rivojlan-
tirishga hatto juda kuchli intilishi bo‘lsa ham, o‘zining shaxsiy 
rivojlanish dasturini maxsus malakalarsiz belgilay olmaydi, bu pedagogik 
faoliyatdagi muvaffaqiyatga erishish, o‘qituvchining o‘z ustida ishlashga 
tayyorgarligi, uning o‘z–o‘zini tahlil qila olishi, o‘z–o‘zini tashhislash 
qobiliyatining qanchalik shakllanganligi bilan bog‘liq.