O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti
Download 0.87 Mb. Pdf ko'rish
|
hozirgi ozbek adabiy tilida sifatlarning semantik- funktsional xususiyatlari (1)
Zafaron so`zi “O`zbek tilining izohli lug`ati”da quyidagicha ifodalanadi.
Zafaron – ziravor o`simlik, za`far. 1.Ingichka uzun bargli, to`q sariq gulli, piyozsimon ildizli o`simlik va uning gulidan tayyorlanadigan, ovqatni xushta’m va rangdor qiladigan ziravor. 2.Sap-sariq, somonrang. Yigitning olijanob qimmatidan mamnun bo`lib, za’faron yuzlarimga andak tabassum chiqdi. (G`ayratiy) Ko`rinadiki,rang ma’nosi birinchi ma’nodan (to`q sariq gulli o`simlik) o`sib chiqqan. Somon, oltin, oltinrang, tillorang kabilar ham rang semasi asosida yangicha ma’no ifoda etishga ixtisoslashgan. Moviy so`zi rang bildiruvchi so`z sifatida o`zbek tiliga arab tilidan o`tgan. Faqat rang ma’nosida qo`llanuvchi bu so`z zangor tus, havorang tushunchasini anglatadi va tilda zangor so`zining sinonimi vazifasida ishlatiladi. Ko`pincha ko`z, suv, havoning tusi ma’nosini beradi: 1. O`yna, chayqal, moviy dengizim, Qirg`oqlaring nurga burkangan. (X. Saloh) 2. Endi Darmonoyning ham uyqusi uchdi, maviy ko`zlari chiroqday ochildi, Saodatga qarab yotdi. (N. Safarov) Shuningdek, nutqimizda pistoqi, pushti, qirmizi, qo`ng`ir kabi rang ifodalovchi so`zlar ham borki, ular ham o`ziga xos belgi ifodalaydi. Xalq qahramonlarini kuzatar ekanmiz, ularda etti xil asosiy rangning ask etganligi ayonlashadi. Ular oq, sariq, qizil, ko`k, yashil, jigar, qora. Bu ranglar his-tuyg`uni ifodlovchi, holatni bildiruvchi, joyni anglatuvchi xususiyatlarga ega. Xalqning qadimgi totemistik va animistik qarashlari asosida har bir rang o`ziga xos ma’no kasb etgan. Masalan: oq – ezgulik, qizil – quvonch, yashil – tiriklik, sariq – ayriliq va boshqalar. 69 Ranglar u yoki bu xalqning ijtimoiy-madaniy hayoti, urf-odati, marosimi, qadimiy qarashlari bilan chambarchas bog`liq. Xalqlarning mifologik va diniy qarashlari ham ranglarda turlicha aks etadi. Bundan tashqari xalqlarning ijtimoiy hayoti, geografik muhiti ham ranglarga nisbatan munosabatning xilma-xilligiga olib keladi. Jumdadan, dunyoning qutbi to`rt xil rangda tasavvur qilingan: sharq – yashil, janub – qizil, shimol – qora, g`arb – oq rangda. Shu asoda mintaqalarning har birida yashovchilar uchun o`sha rang muqaddas sanalgan. Umuman, rang bildiruvchi sifatlar tilda, ayniqsa, badiiy adabiyotda aktiv qo`llanuvchi, o`zining semantik va leksik xususiyatlari bilan alohida o`rinni egallovchi so`zlar hisoblanadi. Badiiy tasvirni bo`yoqdor va o`ynoqi qilishda, metafora, metonimiyalarni vujudga keltirishda rang-tus bildiruvchi sifatlarning o`rni beqiyosdir. Download 0.87 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling