O‘zbekiston Respublikasi Oliy va O‘rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti umumiy psixologiya

Takrorlash va muhokama qilish uchun savollar.

1. 
   O‘smirlik davrining asosiy psixik xususiyatlari.
   

1. 
   O‘smirlik davridagi etakchi faoliyat turi.
   

3.O‘quv faoliyatining qayta tuzilishi hamda o‘smirdagi bilish
jarayonlarning rivojlanishi.
7-ma’ruza.Ilk o‘spirinlik yoshining psixologik xususiyatlari
Reja:

1. 
   Ilk o‘spirinlik davriga umumiy tavsif,
   
2. 
   Ilk o‘spirinlik davrida intellektual va emotsional rivojlanish xususiyatlari,
   
3. 
   Ilk o‘spirinlik davrida do‘stlashish muammosining psixologik xususiyatlari,
   
4. 
   Ilk o‘spirinlik davrida muhabbat,
   
5. 
   Ilk o‘spirinlik davrida o‘zini-o‘zi anglashning rivojlanishi,
   
6. 
   Ilk o‘spirinlik davrida o‘quv- kasbiy faoliyatning etakchi faoliyatga aylanishi va kasb tanlash muammosi,
   
7. 
   Ilk o‘spirinlikda kasbga yo‘naltirishning psixologik muammolari haqida ilmiy bilimlarni shaklliantirish.
   

Tayanch tushunchalar:
o‘spirinlik, preubertat, pubertat, postaubertat, layoqatlar, tafakkurning mustaqilligi, burch, vijdon.

Ilk o‘spirinlik yoshi davriga 15-18 yoshdagilar (akademik litsey, kasb-hunar kolleji o‘quvchilari) kiradi. Bu davrda o‘quvchi jismonan baquvvat, o‘qishni tugatgach, mustaqil mehnat qila oladigan, oliy maktabda o‘zini sinab ko‘radigan imkoniyatga ega bo‘ladi, ma’naviy jihatdan Yetuklikka erishadi. Ilk o‘spirin 16 yoshida mamlakat fuqarosi va 18 yoshida esa saylash hamda saylanish huquqiga ega bo‘ladi. Bularning barchasi ilk o‘spiringa fuqaro sifatida ijtimoiy jihatdan voyaga etishi, hayotda o‘z o‘rnini topishi, o‘z taqdirini o‘zi hal qilishi va etuk shaxs sifatida ma’naviy o‘sishi uchun jamiki shart-sharoitlarni yaratadi.

Ilk o‘spirinning shaxsi ijtimoiy hayotda, akademik litsey, kasb-hunar kolleji jamoasida, tengqurlari bilan munosabatlarda egallagan mutlaqo yangicha mavqei ta’sirida, o‘qish va turmush sharoitidagi o‘zgarishlar ta’sirida tarkib topa boshlaydi.
Mazkur davrning yana bir xususiyati – mehnat bilan ta’lim faoliyatining bir xil ahamiyat kasb etishidan iboratdir. Mavjud shart-sharoitlar ta’siri ostida ilk o‘spirinning aqliy va axloqiy jihatdan o‘sishida o‘ziga xos o‘zgarishlar, yangi xislat va fazilatlar namoyon bo‘ladi. Akademik litsey, kasb-hunar kolleji o‘quvchilari ijtimoiy hayotdagi dolzarb vazifalarni hal qilishda faol ishtirok eta boshlaydilar. Ijtimoiy hayotda faol qatnashish, ta’lim xarakterining o‘zgarishi yigit va qizlarda ilmiy dunyoqarash, barqaror e’tiqodning shakllanishiga, yuksak insoniy his-tuyg‘uning vujudga kelishiga, bilimni o‘zlashtirishga ijodiy yondashishning kuchayishiga olib keladi, natijada mustaqil fikrlash shakllanadi.
Hayotda o‘z o‘rnini topishga intilish kasb-hunar egallash, ixtisoslikni tanlash, istiqbol rejasini tuzish, kelajakka jiddiy munosabatda bo‘lishni keltirib chiqaradi. Biroq bu davr kuch-g‘ayrat, shijoat, qahramonlik ko‘rsatishga urinish, jamoat, jamiyat va tabiat hodisalariga romantik munosabatda bo‘lish bilan boshqa yosh davrlaridan keskin farqlanadi.
Ayniqsa, turmush va o‘qish faoliyatlarining yangicha shart-sharoitlari sinf (kurs) jamoasidagi o‘zgacha vaziyat, ilk o‘spirinlarning maxsus ta’lim tizimida egallagan yuqori mavqei, jamoatchilik ishlarida tajriba orttirishlari ular oldiga yuksak talab hamda mas’uliyatli vazifalar qo‘yadi. Bu davrda ilk o‘spirin yangacha ta’lim muhitida tashkilotchilik, rahbarlik, tarbiyachilik, tashviqotchilik vazifalarini o‘tay boshlaydi.
Ilk o‘spirinning psixik rivojlanishini harakatga keltiruvchi kuch jamoat tashkilotlari, o‘quv jamoasi, ta’lim jarayoni qo‘yadigan talablar darajasining oshishi bilan u erishgan psixik kamolot o‘rtasidagi ziddiyatdan iboratdir. Turli qarama-qarshiliklar, ziddiyatlar ilk o‘spirinning axloqiy, aqliy, nafosat jihatdan tez o‘sishi orqali bartaraf qilinadi.
Ilk o‘spirinlik davri «kamolot bo‘sag‘asi» deb ta’riflanadi. Bu kamolot bosqichi fiziologik, psixologik va ijtimoiy chegaralarni o‘z ichiga oladi. Psixologiya fani o‘spirinlik muammosini kompleks o‘rganishni da’vat etadi.
Bu juda qiyin masala, chunki psixofiziologik taraqqiyot sur’ati bilan uning bosqichlari ijtimoiy etilish muddati bilan hamma vakg ham to‘g‘ri kelavermaydi. Akseleratsiya natijasida bugungi bolalarimizning taraqqiyoti avvalgi avlodlarga nisbatan o‘rtacha ikki-uch yil avval etilmokda. Fiziologlar bu jarayonni 2-darajali jinsiy belgilarning paydo bo‘lishiga qarab, 3 ta bosqichga ajratadilar:
I bosqich - prepubertat;
II bosqich - pubertat;
III bosqich - postpubertat,
Yosh psixologiyasi o‘spirinlikning yoshini I–II bosqichlar bilan bog‘lab kelar edi. Akseleratsiya munosabati bilan o‘spirinlik yoshining chegarasi endi 15-16 dan 18 yoshgacha bo‘lmokda. Demak, o‘spirinlik ham oldin boshlanadi. Lekin, bu taraqqiyot davrining konkret mazmuni birinchi navbatda ijtimoiy sharoitlar bilan belgilanadi. Yoshlarning jamiyatda tutgan o‘rni, ularning mavqei, ular egallaydigan bilimlarning hajmi va bir qator boshqa faktorlar ijtimoiy sharoitlarga bog‘liqdir.

8.