Oʼzbekiston respublikаsi oliy vа oʼrtа mаxsus tаlim vаzirligi buxoro dаvlаt universiteti

Chjqqm — chetdan jalb qilingan qisqa muddatli passivlar.
Ushbu formulaga zanjirli almashtirish usulini qollab, korxona
moliyaviy potensialiga ta sir qiluvchi omillaming miqdorini
hisoblash mumkin.
Mpf.ning F summasi evaziga ozgarishini aniqlash uchun
quyidagi formuladan foydalanishni tavsiya qilamiz:

Korxonaning moliyaviy mustahkamligini tahlil qilishda uning faoliyatiga iqtisodiy tashxis qoyish nuqtayi nazaridan yondashiladi. Har bir korxona faqat iqtisodiy jihatdan emas, balki moliyaviy jihatdan ham mustahkam bolishi kerak. Tegishli korsatkichlar belgilangach, shularga asosan ulaming ozgarish tendensiyalari aniqlanib biror xulosaga kelinadi.
Moliyaviy mustahkamlikni ifodalovchi korsatkichlar quyidagi ketma-ketlikda tahlil qilinadi:
• moliyaviy mustahkamlikni ifodalovchi korsatkichlaming holati organiladi. Unda korsatkichlar tegishli malumotlar asosida aniqlanib, ularning rejadan, meyordan, otgan davr hajmlaridan farqi va ulaiga nisbatan foizdagi ozgarishlari aniqlanadi;
• har bir korsatkichning nima evaziga ozgarganligi aniqlanadi. Bunda ularga tasir etuvchi omillar belgilanib, shu omillaming bir-biri va natija bilan bogliqligi aniqlanadi hamda shu bogliqlik asosida tegishli hisob-kitoblar amalga oshiriladi;
• har bir korsatkichni ozgartiruvchi omillar tasiri hisoblanadi. Bunda tahlilning tegishli usullaridan foydalangan holda natija ozgarishiga qaysi omillar qay darajada tasir qilganligi hisoblanadi;
• tahlil natijalari boyicha tegishli hisob-kitoblarga asosan iqtisodiy jihatdan asoslangan xulosa qilinadi. Bunda qaysi omilning ijobiy, qaysisining salbiy tasir qilganligi aniqlanib, salbiy tasir qilgan omillarni bartaraf qilish, shu orqali korxona moliyaviy mustahkamligini yaxshilash chora-tadbirlari ishlab chiqiladi.
Natija bilan omil o rtasidagi muvofiqlik (proporsionallik) koeffitsiyentini togri ifodalash uchun ushbu formulani yozish ham mumkin.

Ushbu formulaga asosan barcha xarajatlarni qoplash va soliqlarni tolash uchun korxonaga qancha daromad kerakligini aniqlash mumkin. Masalan, ≪Turon≫ korxonasi o zi ishlab chiqargan sandiqni sotadi deb faraz qilaylik. Bir dona sandiqning bahosi 20,0 ming somni tashkil qiladi. Bu narx hisobot yilida ham ozgarmasdan saqlanib qoladi. Buning 14 ming somi ozgaruvchi xarajatlardir. Bunda muvofiqlik (proporsionallik) koeffitsiyenti 0,7 (14 : 20)ga teng boladi.
Endi ≪Turon≫ korxonasining zararsiz ishlashi uchun hisobot davrida qancha sandiq ishlab chiqarib sotishi lozimligini aniqlash mumkin.
≪Turon≫ korxonasi bir yilda sandiqni 75 tadan kam ishlab chiqarsa, u zarar bilan ishlaydi va tabiiyki, foyda ololmaydi. Oxir- oqibatda sinishi mumkin. Agarda 75 tadan kop ishlab chiqarib sotadigan bolsa, korxona foyda olishi muqarrar. Shu tufayli yil boshida korxtfnaning ≪tenglik nuqtasini≫ aniqlab olishi lozim. Korxona xizmat qiladigan hududda shuncha sandiqning sotilish imkoni bolmasa, unda yangi bozomi topish, agar uning ham iloji bolmasa, boshqa mahsulotni ishlab chiqarib sotishga ixtisoslashishi lozim⁷.
Korxonaning moliyaviy natijalarini ifodalovchi umumlashgan korsatkichga mahsulot (ish, xizmat) rentabelligini kiritish mumkin. Mazkur korsatkichni aniqlash uchun quyidagi formuladan foydalaniladi:

bunda, Rst — mahsulot (ish, xizmat) rentabelligi.
Ushbu korsatkichga bir qancha omillar tasir qiladi. Bular jumlasiga quyidagilami kiritish mumkin:
• sof foydaning yalpi foydadagi hissasi (Sf/Yaf);
• yalpi foydaning sotilgan mahsulotdan olingan yalpi moliyaviy natijalardagi hissasi ( Yaf/Yamn);
• yalpi moliyaviy natijaning sof tushumdagi hissasi ( Yamn/St).
Rekkurent formula bilan hisoblangan xususiy korrelyatsiya koeffitsientlari -1 dan +1gacha bo’lgan oraliqda o’zgaradi, ko’p omilli determinatsiya koeffitsienti formulasida hisoblanganlari esa 0 dan 1gacha oraliqda o’zgaradi. Ularni bir-birlari bilan taqqoslash omillarni natija bilan bog’lanish kuchi bo’yicha ranjirlash (tartiblashtirish) imkonini beradi. Xususiy korrelyatsiya koeffitsientlari standartlashtirilgan regressiya koeffitsientlari (β-koeffitsientlar) asosida, omillarni natijaga ta‟siri bo’yicha ranjirlanganligini tasdiqlagan holda, ko’p omilli 81 determinatsiya koeffitsientlaridan farqli ravishda har bir omilni natija bilan bog’lanish zichligini aniq o’lchamini toza holda beradi.
Boshqacha aytganda, ikki omilli taxlilda xususiy korrelyatsiya koeffitsientlari regressiyaning standartlashtirilgan koeffitsientlarini fiksirlangan omilning omil va natija bo’yicha qoldiq dispersiyalari ulushlarining nisbatlarini kvadrat ildizdan chiqarilganiga ko’paytirilganiga teng.