O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti marketing va menejment kafedrasi “ekonomiks”

davlatlar bilan tashqi savdo aylanmasi 
Eksport tarkibida tovarlar ulushi 90,2 % ni tashkil etib, ular sanoat tovarlari 
(19,0 %), oziq-ovqat mahsulotlari va tirik hayvonlar (4,9 %) va kimyoviy vositalar 
va shunga o‘xshash mahsulotlar (4,3 %) hissasiga toʻgʻri kelmoqda. Shuningdek, 
eksport tarkibida oltin ulushi joriy yilning yanvar-mart oylarida 51,5 % ni tashkil 
etdi. Eksportning umumiy hajmida xizmatlar ulushi 2021- yilning mos davriga 
nisbatan 9,6 % ga kamayib, 9,8 % ni tashkil etdi. mamlakatning xalqaro mehnat 

---

26 
taqsimotida faol va samarali ishtirok etishi uchun qulay sharoit yaratish bilan birga 
ularni rag’batlantirish.
O’zbekistonning tashqi iqtisodiy siyosati o’z ichiga quyidagi siyosatlarni 
oladi:
tashqi savdo siyosati – eksport va import siyosati;
tashqi investitsiya siyosati – xorijiy investitsiyalar importi va o’zbek 
investitsiyalarining eksport siyosati;
valyuta siyosati – diskont, Deviz, valyutani subsidlash, valyuta zaxiralarini 
diversifikatsiyalash siyosati;
bojxona siyosati;
migratsiya siyosati.
Tashqi savdo siyosati - O’zRning xorijiy davlatlar bilan mah-sulotlar, 
xizmatlar va texnologiyalar ayirboshlashni qamrab olgan tashqi savdo faoliyati 
munosabatlarini o’rnatish va tartibga solish hisoblanadi. Tashqi savdo eksport 
siyosati - O’zbekiston mahsulotlarining jahon bozorida raqobatbardoshligini 
ta’minlash va ularni ishlab chiqarishni rag’batlantirishga yo’naltirilgandir. Tashqi 
savdo import siyosati - O’zRga xorijiy mahsulotlar, ish va xizmatlar kiritilishini 
tartibga solishga yo’naltirilgan. Tashqi investitsiya siyosati - O’zR hududiga xorijiy 
investitsiyalarni jalb qilish va ishlatish, shuningdek, o’zbek investitsiya-larining 
xorijga chiqarilishini tartibga solish bo’yicha choratadbirlar kompleksi. Xorijiy 
investitsiyalarni import qilish quyidagi asosiy vazifalarni hal qilishga qaratilgan:
xalqaro standartlar darajasi bo’lgan milliy tovar va xizmatlar hajmini 
ko’paytirish;
ilg’ortexnologiya, tajriba va nou-xaularni jalb etish;
ishsizlikni qaisqartirish va aholi bandligini o’stirish; 
MD va YaMMni o’stirish. Valyuta siyosati – valyuta vositalarini 
shakllantirish va ma’-lum bir maqsadga yo’naltirgan holda samarali foydalanishga 
qara-tilgan siyosatdir.
Valyuta diskont siyosati – valyuta kursining korrektirovkasiga asoslangan
investitsiyalar harakati va balanslashtirilgan to’lov majburiyatlari uchun hisob 
stavkasi foizlarini qo’llash bo’yicha iqtisodiy va tashkiliy chora-tadbirlar tizimidir.
Valyuta deviz siyosati – valyuta interventsiyasi va valyuta cheklashlari 
yordamida valyutani sotish va sotib olish kurslarini tartibga solish tizimidir.
Valyuta interventsiyasi – milliy valyutaning ko’tarilish yoki tushib ketish 
chegarasida uning dinamikasini cheklash uchun xorijiy valyutani sotish va sotib 
olish bo’yicha O’zR MBning maqsadli opera-tsiyalaridir. Valyuta cheklashlari – 
milliy, xorijiy valyutalar va tilla bi-lan bog’liq reglamentlovchi operatsiyalarning 
iqtisodiy, huquqiy va tashkiliy choratadbirlari tizimidir. Mavjud valyuta siyosati 
tizimining 

---

27 
normal amal qilishi va to’lov balansi muvozanatini ta’minlashga qaratilgan.  
Uzoq muddatli valyuta siyosati valyuta mexanizmini o’zgartirish bo’yicha 
o’ziga xos tuzilmaga ega bo’lgan uzoq muddatli chora-tadbirlarni qamrab oladi. 
Bunda xalqaro tashkilotlar darajasida dav-latlararo muzokara va kelishuvlardan 
foydalaniladi. Uzoq muddatli valyuta siyosati doirasida shunday chora-tadbirlardan, 
chunonchi, valyuta hisob-kitobidagi tartib, valyuta kursi va pariteti rejimidan, oltin 
va zaxiradagi valyutadan xalqaro to’lov vositalari va boshqalarda foydalaniladi. 
Bojxona siyosati O’zbekiston Respublikasi bojxona hududida bojxona nazorati va 
tovar ayirboshlashni tartibga solish vositalaridan samarali foydalanish ichki bozorni 
himoya qilish va milliy iqtisodiyotni rivojlantirish chora-tadbirlaridan iborat.
Migratsiya siyosati - O’zRga va undan tashqariga ishchi kuchlarining 
kirishi va chiqishini tartibga solishni ta’minlashga qaratil-gan. O’zbekiston 
dunyodagi barcha mamlakatlar tomonidan xalqaro iqtisodiy aloqalarni har 
tomonlama kengaytirish va rivojlantirishga qaratilgan izchil siyosat olib bormoqda. 
Bugungi kunga kelib O’zbekiston respublikasi turli sohalarni, jumladan, iqtisodiy 
sohadagi xalqaro munosabatlarni tartibga solib turuvchi juda ko’plab xalqaro 
konventsiya va kelishuvlarni imzoladi hamda bir qator nufuzli xalqaro tashkilotlarga 
a’zo bo’ldi. Respublika tashqi iqtisodiy siyosatining shakllanishi qu yidagilarga 
asoslangan:
Respublika iqtisodiyotining biqiqligini engib o’tish;
Respublikada ochiq bozor iqtisodiyoti asosini shakllantirish;
Respublikaning tashqi iqtisodiy faoliyatini boshqaruvchi o’z tizimini 
shakllantirish;
Xalqaro mehnat taqsimotida ishtirok etish;
Barcha xalqaro moliyaviy-iqtisodiy tashkilotlarga faol tarz-da a’zo bo’lish.
O’zbekiston mustaqillikka erishgan kun, 2020 yildan boshlab Respublika 
hukumati tomonidan tashqi iqtisodiy munosabatlarni liberallashtirish siyosati izchil 
ravishda olib borilmoqda. Bu jara-yon rivojlanishning bir necha bosqichini bosib 
o’tdi. O’zbekiston Respublikasi 10 yildan ziyod davr mobaynida xalqaro 
shartnomalar tuzishda qatnashdi va hozir ham faol qatnashib kelmoqda.
Birinchi bosqich: 2018 yildan 2019 yilgacha Importni rag’batlantirish 
siyosati o’tkazildi. Buning sababi, respublikada bir qator ishlab chiqarish va sanoat 
mahsulotlarining etishmayotganligi edi. Negaki, Sobiq Ittifoq parchalanib ketishi 
bilan uning bir butun xalq xo’jalik kompleksi - majmuasi parokandalikka yuz tutdi. 
Oqibatda boshqaruv tizimi va xalq xo’jaligidagi aloqalarga ham putur etdi. Bu 
bosqichda importga bojxona to’lovlari yo’q edi. Eksport uchun litsenziyalanadigan 
va kvotalanadigan mahsulotlarning turlari 71 ta edi. Eksport bojxona to’lovlari 
faqatgina alohida ko’rinishdagi xom ashyo resurslariga nisbatan qo’llanilardi.

---

28 
Birinchi bosqichning muhim tomoni shuki, bozor munosabatlari-ni qaror 
toptirishda import o’rnini bosadigan mahsulotlar ishlab chiqarish, 
eksport imkoniyatlarini rivojlantirish va mustahkamlash, tashqi iqtisodiy 
aloqalarni o’rnatish va kengaytirish siyosati yuritildi. Tashqi savdoda davlat 
monopoliyasiga barham berildi va tashqi iqtisodiy aloqalarning yangi mexanizmlari 
shakllantirildi. Korxonalarning mustaqil ravishda tashqi bozorga chiqishlarining 
me’yoriy-huquqiy asoslari yaratildi, chet el investorlarining faoliyat yuritishi uchun 
ishonchli kafolat ta’minlandi.
Ikkinchi bosqich: 2019 yildan 2020 yilgacha. Mahalliy xom ashyolardan 
foydalanish orqali bir vaqtning o’zida eksport uchun yo’naltirilgan ishlab chiqarish 
imkoniyatlarini ishga solib, ishlab chiqarishni lokalizatsiyalash asosida rivojlantirish 
siyosati yuritildi. 1995 yilda tashqi savdoning notarif tartibga solish usullari o’rniga 
tarifli tartibga solish usullari joriy qilindi. 1996 yilda litsenziyalanadigan va 
kvotalanadigan mahsulotlar soni to’rttaga qisqartirildi. Bular: paxta, don, rangli 
metallar va elektr quvvatlari edi.
Eksportning maksimal boj stavkasining miqdori 40% ga kamaytirildi va 
eksport tarifi bir turkum tovarlar uchun bekor qilindi. Eksport uchun mahsulotlar 
ishlab chiqaruvchi korxonalarga imtiyozlar berildi. 2020 yil fevralida hukumat 
tomonidan Eksport salohiyatini rivojlantirish Dasturi ishlab chiqildi. Bu dastur 
mavjud resurs-lardan va ishlab chiqarish imkoniyatlaridan maksimal darajada 
foydalanish asosida ishlab chiqarishni rivojlantirish, eksport hajmini barqaror 
o’stirish uchun sharoit yaratish va uning tizimini takomillashtirib borishga 
qaratilgan. 2018-2019 yillarda tashqi savdoni erkinlashtirish siyosati davom etdi.
Importga bo’lgan bojxona badalining maksimal stavkasi 30% edi (avtomobilga 
bo’lgan badaldan tashqari), 65 xil tovarlar turkumi uchun import bojxona badali 
solig’i qo’llanildi. (Bu o’rtacha 28% qilib belgilandi). Bu turkumlarga kiritilmagan 
mahsulotlarga eng minimal 3%lik stavka qo’llanildi. Bundan ko’zlagan maqsad 
o’tish davrida milliy ishlab chiqaruvchilarni himoya qilish masala-sini hal qilish edi. 
Import qilinadigan xalq iste’moli mollari, oziq-ovqat mahsulotlari, mashinalar, 
asbob-uskunalarning sifati ustidan nazorat o’rnatish maqsadida yuk jo’natishning 
avvalgi inspektsiya tizimi joriy qilindi xo’jalik sub’ektlarining shaxsiy valyuta 
vositalari hisobiga tuzilgan import kontraktlarini ro’yxatga olish bekor qilindi. 
Uchinchi bosqich: 2019 yildan boshlangan. Eksport qilishni turli yo’l bilan 
rag’batlantirish siyosati faollashtirildi. Shundan keyin respublika tashqi savdosida 
olg’a siljishlar ro’y berib, yana ijobiy tendentsiyalar kuzatildi. 2019-2020 yillarda 
respublikada 
mahsulotlarni 
tasvirlash 
va 
kodirovka 
qilish 
xalqaro 
muvofiqlashtirilgan tizimiga asoslangan O’zbekiston tashqi iqtisodiy faoliyatida 
tovar nomenklaturasi amal qila boshladi. Respublika bojxona hududiga olib 
kiriladigan bir qator oziq-ovqat mahsulotlari (qoramol, parranda, go’sht va go’sht 

---

29 
mahsulotlari, choy va choy xom ashyosi, don, javdar va boshqalar), Farmatsevtika 
dori-darmonlari, charm xom ash si uchun import bojxona badallari bekor qilindi. 
Nol darajali stavkadagi mahsulotlar turkumi soni 73 tadan 497 ga ko’paydi.
Erkin savdo hududini yaratish kelishuvini imzolagan mamlakat-lar 
(Ozarbayjon, Armaniston, Belarussiya, Ukraina, Tojikiston, Turkmaniston) bojxona 
hududidan import qilingan mahsulotlardan bojxona badali olinmaydi. Respublikada 
amalga oshirilayotgan valyuta siyosati tashqi iqti-sodiy aloqalarning rivojlanishiga 
katta ta’sir o’tkazadi. 2019 yildan beri Respublika hukumati tomonidan xorijiy 
valyuta bozorini erkinlashtirish yo’li bosqichma-bosqich amalga oshirilmoqda.
Respublikada xalqaro ISO va MEK hujjatlari va Evropa nor-malari bilan 
uyg’unlashtirilgan Milliy sertifikatsiya tizimi tashkil qilindi va kompleksining 
davlat standartlari sifatida amaliyotga kiritilishi tugallandi.

---

30 
Xulosa 
Xo‘jalik jamiyatining barcha jabhalarida integrasiya va globallashuv 
jarayonlari kuchayib borayotgan bir davrda jahon iqtisodiѐti va xalqaro iqtisodiy 
munosabatlardagi asosiy rivojlanish tendensiya va yo‘nalishlarini aniqlab olish 
muhim 
ahamiyat 
kasb 
etadi. 
Jahon iqtisodiyoti va xalqaro iqtisodiy munosabatlarning umumiy rivojlanish 
xususiyati o‘zgarib borayotgan bir davrda O‘zbekiston Respublikasi ham 
jahon hamjamiyatiga kirib bormoqda. Xorijiy hamkorliklar rivojlanmoqda. 
Xususan, rivojlangan va rivojlanatgan mamlakatlar iqtisodiѐtini o‘rganish, 
shuningdek bozor iqtisodiѐtining rivojlanishidagi yutuq-kamchiliklari, rivojlanish 
muammolarini hal etishdagi to‘g‘ri yondashuvlar bozor iqtisodiѐtiga bosqichma-
bosqich o‘tib borayotgan Respublikamiz iqtisodiyotini rivojlangan davlatlar 
darajasiga olib chiqishda tajriba sifatidagi ahamiyati kattadir. 
Jahon iqtisodiy tizimida nafaqat O`zbekiston balki boshqa davlatlarning o`rni 
ham juda katta. Masalan iqlim mintaqasidan yoki ixtisoslashgan tarmoqlaridan 
boshqa , aynan shu tarmoq va sohalarda rivojlanish imkoni bo`lmagan davlatlarga 
maxsulot xomashyo yetgazib berib zanjir tariqasida bir biridan manfaat ko`radi. 
Misol uchun Fors ko`rfazi mamlakatlari neft va tabiiy yoqilg`i ishlab 
chiqarishga, Qozog`iston un maxsulotlari, Rossiya tabiiy gaz, Turkiya kiyim 
kechak va yengil sanoat maxsulotlari, Avstraliya go`sht va jun maxsulotlari 
yetishtirishga iqtisodiyotning boshqa tarmoqlariga nisbatan ancha yaxshi 
rivojlangan. 
Shundan kelib chiqib bilishimiz mumkinki xalqaro iqtisodiyot balansini bitta 
yoki ikta davlast ushlab turmaydi.
Mamlakatimiz mustaqillikdan oldin AGRAR-INDUSTRIAL rivojlanish 
yo`lidan borar edi. Mustaqillik yillaridan boshlam yurtimizda qishloq xo`jaligidan 
ko`ra sanoatining boshqa tarmoqlariga e`tibor kuchaydi.
Mamlakatimiz xozirgi kundan rivojlanayotgan malakatlar qatoridan 
rivojlangan mamlakatlar qatoriga qo`shildi, bu shuni anglatadiki iqtisodiyotimiz 
kundan kunga jadal lavhalarda o`sib bormoqda. 
Xulosa qilish mumkinki har qanday davlatning ham tashqi aloqalari yaxshi 
bo`lgani o`zi uchun ham foydali ekanligi aniq. 
Shubhasiz mamlakatimiz kelajagi bizning yoshlarning qo`limizda , shuning 
uchun hozirgi kunda tayyorlanayotgan kadrlar bilib salohiyati zamonaviy , jahon 
standartlari mos bo`lib yetishsak mamlakatimiz kelajagi uchun juda katta qadam 
bo`ladi.
Shuning uchun oliygolarda ta`lim olayotgan yoshlar yurt kelajagi deb fikr 
yuritiladi , sgubhasiz bu fikrlar tog`ri. 

---

31 

Biroq, zamonaviy dunyo iqtisodiyotining voqeliklari shundayki, iqtisodiy 

munosabatlarning ancha yuqori darajadagi monopollashuvi (oligopollashtirish) bu 
erda ham namoyon bo'ladi. Shu bilan birga, XXI asr boshlarida global iqtisodiyotda 
o'yin qoidalari mavjud bo'lganligi sababli, siz erkin (sof) raqobatning bir nechta 
misollarini ko'rishingiz mumkin. eng qudratli o'yinchilar - dunyoning etakchi 
mamlakatlari, eng yirik transmilliy korporatsiyalar va global miqyosdagi faoliyat 
ko'lamiga ega banklar, eng nufuzli xalqaro tashkilotlar tomonidan belgilanadi
. 
Jahon 
iqtisodiyoti 
sohasida, 
ayrim 
mamlakatlarning 
milliy 
iqtisodiyoti 
bilan 
taqqoslaganda, siyosiy omillar ko'proq ta'sir ko'rsatadi. Jahon iqtisodiyotida 
davlatlarning, ularning institutlari va birlashmalarining roli, so'nggi yillarda 
iqtisodiy munosabatlarni ma'lum darajada erkinlashtirishiga qaramay, juda muhim 
bo'lib qolmoqda. Shuning uchun ushbu darslikning keyingi boblarida alohida 
etakchi mamlakatlarning, ularning zamonaviy dunyo iqtisodiyotidagi guruhlari va 
ittifoqlarining o'rni va roliga katta e'tibor beriladi. 
O’zbekiston Respublikasi Mustaqillikka erishganidan keyin rivojlanish yo’lini 
kuzatar ekanmiz O’zbekiston hukumatining bu borada olib brogan islohotlari o’z 
samarasini yaqqol ko’rsatdi. Hukumatning olib borgan siyosati, ayniqsa tashqi 
iqtisodiy faoliyati olib borgan ishlari tahsinga loyiqdir. Rivojlangan va MDH 
mamlakatlari bilan 
investitsiyaviy, 
savdo-iqtisodiy 
hamkorlik 
yildan-yilga 
rivojlanmoqda. Bu albatta, mamlakatimizda yaratilayotgan qulay investitsion muhit, 
xorijiy korxonalar uchun yaratilayotgan shart-sharoit va imtiyozlarning mahsulidir. 
O`zbekiston o`z taraqqiyot yo`lidan dadil borar ekan, xorijiy davlatlar bilan, 
xususan, rivojlangan va MDH mamlakatlari bilan o`zaro teng manfaatli iqtisodiy 
aloqalarni rivojlantirib boradi. Bu albatta, respublikamiz iqtisodiyotining jadal 
rivojlanish, O`zbekistonning rivojlangan mamlakatlar qatoridan joy olishida muhim 
omil bo`lib xizmat qiladi. 
Xullas, boshqa sohalar bilan bir qatorda, O`zbekistonda yuqori xaridorgir 
mahsulotlar ishlab chiqarish va uning turlarini kengaytirish, birinchi navbatda 
to`qimachilik sanoati, elektromaishiy texnika, mashinasozlik va aviasozlik 
sohalarida ishlab chiqarilgan mahsulotlarni eksport qilishda o`zaro manfaatli 
iqtisodiy munosabatlarni rivojlantirish zarur. 
Sharqiy Osiyo davlatlari bilan investitsion hamkorlik ham yildan-yilga 
rivojlanmoqda. O`zbekistonga kiritilayotgan sarmoyaning katta qismi aynan shu 
davlatlar mablag`lariga to`g`ri kelmoqda. Masalan, 2019-yilning oxiriga kelib, 
Yaponiyaning mamlakatimizga kiritgan sarmoyasi 2,3 millard AQSH dollarini, 
Xitoy Xalq Respublikasining sarmoyasi 4 milliard AQSH dollarini, Koreya 
Respublikasining sarmoyasi hajmi 5 milliard AQSH dollaridan oshdi.