O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi Buxoro Davlat Universiteti

Ksilan. Bu maxsulot usimlikning yogoch katlamlaridan olinishi mumkin. Ksilanning kislotali gidrolizm natijasida α-ksiloza xosil buladi. Osmotik bosim buyicha aniklangan ksilanning molekula massasi uni polimerlanish darajasi 80 ga tengligini kursatadi. Tekshirishlar gemitsellyuloza molekulasi tarmoklangan polimerlardan iborat ekanligini kursatdi:



2.4 Lignin

Usimliklar tarkibida karbonsuvlar va ekstraksiya kilinadigan moddalardan tashkari lignin ded ataluvchi amorf polimer moddalar xam bulib, ular xujayralarning devorlarida sellyuloza va boshka karbon suvlar bilan bir katorda mustaxkam kompozitsiya xosil kilishda ishtirok etadi. Usimliklarda lignin xujayralararo oralikda tuplanadi. Lignin moddasining xosil bulish jarayoni xujayralarning yashash faoliyati tuxtaydi tuplanadi. Kanopda lignin poyaning markazida, ya’ni pustlok xujaralariida tuplanadi. Ligninlashtirilgan matolar egiluvchan, namni kam yutadigan va tolalari titilmaydigan buladi.

Kanopdagi yeki boshka usimlikdagi ligninni tabiiy boglanishda bulgan tarkibiy kismlardan ajratib olish unda kimeviy uzgarishlar bulishiga olib keladi. Turli yullar bilan ajratib olingan lignin

xilma-xil tarkibga ega. Masalan, usimlik spirt bilan ekstraksiya kilinib, efir bilan chuktirilsa, oz mikdorda och sarik kukun chikadi. Xosil bulgan kukun lignindir. Mikrobiologik ta’sir yerdamida xam poyalardan lignin ajratib olish mumkin.

Lignin organik erituvchilarda erimaydi, lekin nisbatan yumshok sharoitda kimeviy uzgarishlarga uchrab, xushbuy birikmalarni xosil kiladi. Kuyida bu birikmalardan ikkitasining tarkibi keltirilgan:

Demak, ular fenilpropanollarning xosilalari

ekan. Lignin molekulasi tugrisidagi ma’lumotlar tulik emas, lekin shuni taxmin kilish mumkinki, lignindagi fenilpropan buginlari uglerod-uglerod yeki efir, yeki bulmasa boshka kimeviy kundalang boglar bilan uzaro ulangan. Bu boglarning tuzilishini kuyidagicha ifodalash mumikin: