O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi Buxoro Davlat Universiteti

1.4. Sellyulozaning tuzilishi

Sellyuloza makromolekulasi tuzilishi – chizikli tarmoklangan stereo tartibda joylashgan D – glyukopiranoza angidridi xalkalarining uzaro 1,4 – β va glyukozid (atsetal) boglari bilan boglangan kismlardan iborat:

Texnik sellyulozasining makromolekulasi xam xuddi shunday tuzilishga ega bulib, ya’ni geksoza, pentoza kabi monosaxaridlar koldiklaridan iborat. Paxta sellyulozasining polimerlanish darajasi 1400 – 125 000 atrofida buladi. Ochilmagan kusakdagi paxta tolasining 90% sellyulozadan iborat bulib, uning polimerlanish darajasi 1400 ga teng buladi.

Sellyuloza makromolekulasi tuzilishi jixatidan kuyidagi xususiyatlarga ega buladi:

1) Sellyulozasining molekulyar buginlari, piranoza xalkalaridan iborat bulib, u “kursi” shakldagi konformatsiya tarzida molekulyar zanjirda joylashgan buladi: (S – konformatsiya).

2) Piranoza xalkalari uzaro 1,4 – glyukozid boglanish deb ataluvchi poliatsetal bog xosil kilib boglangan.

3) Xar bir molekulyar bugin tarkibida 3 ta gidroksil atomlari guruxi mavjud; birtasi birlamchi bulib, oltinchi uglerod atomida va ikkitasi ikkilamchi bulib, ikkinchi va uchinchi uglerod atomlariga mansubdir. Ikkilamchi gidroksillar bir-biri bilan uzviy boglikligiga kura α – glikollarni eslatadi. Ikkinchi ugleroddagi gidroksil atsetal bogga nisbatan α – xolatda joylashganidan ishkoriy muxitda boradigan reaksiyalarda sezilarli kislotali xossaga ega. Uchinchi gidroksil reaksiyalari unga moyillik kursatmaydi. Oltinchi ugleroddagi birlamchi gidroksid boshkalariga karaganda eterifikatsiya reaksiyalariga oson kirishadi.

Savollar:

1. 
   Tabiiy polimerlarning-sintetik, sn’iy polimerlardan farki nimada?
   
2. 
   Tabiiy polimerlarning klassifikatsiyasi?
   
3. 
   Polisaxaridlardan tabiatda kup uchraydiganini ayting.
   
4. 
   Sellyuloza va kraxmal biosintezini tushuntiring.
   
5. 
   Kraxmal va sellyuloza tuzilishining bir-biridan farki.