O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi Buxoro Davlat Universiteti

Inulin (S₆N₁₀O₅)_n – kraxmal kabi usimliklarning zapas ozik moddasi xisoblanadi. Lekin u usimliklar dunyosida kraxmal kabi kup tarkalgan emas. U ba’zi usimliklarning ildiz kismida kup buladi. Inulin suvda yaxshi eriydi va kolloid eritma xosil kiladi. Yod ta’sirida rangi uzgarmaydi. Inulinni kislotalar yoki ekzimlar ta’sirida tulik gidrolizga uchratilsa, D – fruktoza xosil buladi.

Glikogen yeki xayvon kraxmali (S₆N₁₀O₅)_p - glikogen zapas ozik modda sifatida xayvon organizmida muxim rol uynaydi. Glikogen jigarda 20 % gacha buladi. U ok omorf modda bulib, issik suvda yaxshi eriydi. Xosil bulgan modda kolloid eritma ozrok tuz ta’sirida koagulyatsiyalanadi. Glikogen eritmasi kutblanish tekisligini ungga buradi, uning solishtirma buruvchanligi [λ]a + 196⁰ ga teng; ba’zi fermentlar va kislotalar ta’sirida gidrolizga uchrab maltoza xosil kiladi.

1.3. Sellyuloza

Sellyuloza tabiatda eng kup tarkalgan tibbiy polimer bulib, u barcha usimliklar, xujayralarning asosiy kismini tashkil etadi. Daraxt va usimliklar ogirligining 60 % i sellyulozadan iborat. Jumladan, paxta chigiti tolasining 95 – 98 % i, kanop tolasining 60–65 % i, yogoch tolasi tukimasining 40–55 % i, usimlik yaproklari tolasining 10–15 % i sellyulozadan iborat. Sanoatda sellyuloza asosan daraxtdan olinadi va u yogoch sellyulozasi deb ataladi. Eng toza sellyuloza sanoatda paxta lintidan olinadi. Lint tarkibida 96% gacha sellyuloza buladi. Kayta ishlash maksadlari uchun sanoatda zarur bulgan sellyulozaning tozaligi 94% dan yukori bulishi shart. Sellyulozaning fizikaviy, ximiyaviy, mexanikaviy va shunga uxshash xossalari uning polimerlanish darajasi, makromolekulalarning uzaro makromolekula ichra elementlar buginlarining bir-biriga nisbatan joylanishiga boglik.