O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi Buxoro Davlat Universiteti

2. SEllyuloza tarkibi

2.1. Sellyulozani tozalash usullari

Sellyuloza tabiatda eng kup tarkalgan tabiiy polimerdir. U barcha usimliklar xujayralarining asosiy kismini tashkil kiladi. Daraxt va usimliklar ogirligining 60% i sellyulozadan iborat. Paxta, rami, jun va kanop tolalari esa asosan sellyulozadan iborat buladi. Sanoatda sellyuloza asosan daraxtdan olinadi va u yogoch sellyulozasi deb ataladi. Yogoch sellyulozasini olish uchun dastlab daraxt maydalanib va kalsiy bisulfit eritmasiga solinib 0,4-0,5 MPa bosim, 125-150⁰S xaroratda 10-15 soat kaynatiladi. Ma’lumki kalsiy bisulfit tarkibida 3-8% gacha oltingugurut bor. Kaynatish natijasida yogoch tarkibidagi lignin va oson gidrolizlanuvchi poliozalar eritmaga utib, sellyuloza ikkilamchi begona maxsulotlardan tozalanadi. U suv bilan yaxshilab yuviladi va natriy gipoxlorit yoki vodorod peroksid eritmasida okartiriladi. Olingan sellyuloza sulfit sellyuloza deb ataladi. Uning tozaligi 90-98% atrofida buladi.

Eng toza sellyuloza sanoatda paxta lintidan olinadi. Lint tarkibida 96% gacha sellyuloza buladi. Toza sellyuloza olish uchun lint 1,5% li ishkor eritmasi bilan okartiriladi. Bunday usul bilan tozalangan paxta linti tarkibida 98-99% sellyuloza buladi. Bu tozalash jarayonidan keyin xam uzining dastlabki toza shaklini saklaydi.

2.