95
Na
0
+ a
1
t =
Y
a
0
t + a
1
t
2
=
Yt
(10.12)
Bu erda:
Y – berilgan qator darajalari;
N – ularning soni;
t – davr (yoki vaqt momenti)ning tartib soni.
Vaqt sanoini
qator markazidan boshlab, bu (10.12.) tenglama tizimini
birmuncha soddalashtirish mumkin. Darajalar soni toq bo`lsa, qator o`rtasidagi
markaziy nuqta - davrni (oy, yil va h.k.)
nol deb qabul qilsak, u holda undan
oldin o`tgan davrlar tegishlicha -1, -2, -3, va h.k. manfiy oshkorali tartib sonlari
orqali
belgilanadi, markazdan keyin keladigan davrlar esa +1, +2, +3, va
h.k.musbat ishorali tartib sonlari bilan ifodalanadi. Qator darajalari juft bo`lsa, u
holda qatorning o`rtasidagi ikkita davr - nuqta -1 va +1 orqali, barcha boshqa
davrlar esa ikkiga ko`payib boruvchi sonlar bilan ifodalanadi, jumladan -1 bilan
belgilangan davrdan yuqoridagilar -3, -5, -7 va h.k.
manfiy ishorali ikkiga
ko`payuvchi sonlar bilan, pastdagilar esa 3, 5, 7 va h.k.
musbat ishorali ikkiga
ko`payuvchi sonlar bilan belgilanadi. Vaqt sanoini noldan boshlaganda
t=0
bo`ladi, shuning uchun normal tenglamalar tizimi quyidagi ko`rinishni oladi:
N a
У
а
t
У t
0
1
2
(10.12a)
Bundan
a
У
N
У в а а
У t
t
0
1
2
O`zbekistonda paxta tolasi va ip gazlamasini
ishlab chiqarish misolida
to`g’ri chiziqli trend tenglamasini tuzish va qator darajalarini tekislash tartibini
ko`rib chiqamiz.
Olingan ma`lumotlarga asosan:
a) paxta tolasi uchun:
a
У
N
0
8 0 8 7
7
1 1 5 5 3
, ;
а
У t
t
1
2
1 5 6 1
2 8
5 5 7 5
,
.
Demak,
У
1 1 5 5 ,3
5 5 ,7 5 t
t
.
(10.13)
b) ip gazlamasi uchun:
a
У
N
0
2 3 2 9
6
3 8 8 2
, ;
а
У t
t
1
2
1 1 8 3
7 0
1 6 9
, .
Demak,
У
,2
,9 t
t
3 8 8
1 6
. (10.13). Olingan trend modeli (10.12. va
10.13) bo`yicha qator darajalarini tekislash natijalari 6 va 11 ustunlarda
keltirilgan.
Do'stlaringiz bilan baham: