O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi buxoro oziq-ovqat va yengil sanoat texnologiyasi instituti «Menejment» kafedrasi

5-jadval
Ishchilarning ishlab chiqarilgan mahsulot miqdori bo`yicha taqsimlanishi 
Bitta smenada ishlab chiqarilgan 
mahsulot, dona 
Ishchilar soni 
Jami ishlab chiqarilgan 
mahsulot 
x 
f 
x 

 f 
16 
2 
32 
17 
3 
51 
18 
3 
54 
20 
2 
40 
- 

f
 =10 

xf
 = 177 
Natijada quyidagi formulani hosil qilish mumkin:












f
xf
f
f
f
f
f
x
f
x
f
x
f
x
X
n
n
n
od
ar
...
...
3
2
1
3
3
2
2
1
1
.
.
. 
Bu formula topilgan o`rtacha arifmetik bo`lib, alohida individual 
miqdorlarning har biri bir necha marta uchrashgan hollarda qo`llaniladi. 
Misolimizda ishlab chiqarilgan mahsulotning o`rtacha soni (x) jami ishlab 
chiqarilgan mahsulot (

xf) ning jami ishchilar soniga (

f) bo`lgan nisbati 
natijasiga teng:

---

51 

 
 
 

7
,
17
10
177
2
3
3
2
2
20
3
18
3
17
2
16
.
.
















f
xf
X
od
ar
dona. 
Ayrim hollarda o`rtacha miqdorlar oraliq qatorlar, umumiy va guruhiy 
o`rtachalar, shuningdek nisbiy miqdorlar asosida ham hisoblanishi mumkin. 
O`rtacha miqdorni oraliq intervalli qatorda hisoblashning o`ziga xos 
xususiyatlari bor. Buning uchun dastlab har bir oraliq guruh bo`yicha o`rtachani, 
so`ngra esa jami qatorlar bo`yicha umumiy o`rtachani hisoblash lozim. Agar 
oraliq yopiq ko`rinishda bo`lsa, u holda har bir oraliq guruh uchun o`rtacha 
oraliq belgining quyi darajasi bilan yuqori darajasi yig’indisining yarmiga teng. 
Agar oraliq ochiq ko`rinishda bo`lsa, u holda birinchi guruhning quyi darajasini 
topish uchun ikkinchi guruh oralig’ini birinchi guruhning yuqori darajasidan 
ayirish kerak, oxirgi guruhning yuqori darajasini topish uchun esa o`zidan 
oldingi guruh oralig’ini shu guruhning quyi darajasiga qo`shish kerak. 
O`rtacha arifmetik miqdor faqat umumiy to`plam uchun xos bo`lgan 
o`rtachani tavsiflaydi. Ammo amaliy ishda umumiy o`rtachani hisoblash bilan 
birgalikda shu umumiy to`plam uchun progressiv va regressiv o`rtacha ham 
hisoblanadi. Progressiv o`rtacha umumiy to`plam o`rtachasini emas, balki shu 
o`rtachadan yuqori bo`lgan birliklar o`rtachasini tavsiflaydi.
Bu o`rtachani hisoblash tartibini 162 savolda keltirilgan har bir ishchi 
tomonidan ishlab chiqarilgan «A» mahsulot miqdori misolida ko`rib chiqamiz. 
Misolimizda umumiy o`rtacha 17,7 dona, 3, 7, 8, 9va 10-ishchilarda esa ishlab 
chiqarilgan «A» maot donasi shu o`rtachadan yuqori. Agar keyingi beshta ishchi 
bo`yicha o`rtacha aniqlansa, bu o`rtacha progressiv o`rtacha bo`ladi.
8
,
18
5
94
5
18
20
20
18
18
.
.









f
xf
X
od
ar
dona. 
Agar o`rtacha (17,7) dan kam detal’ ishlab chiqargan ishchilar bo`yicha 
aniqlansa, bu o`rtacha regressiv o`rtacha bo`ladi:
6
,
16
5
83
5
17
16
17
17
16
.
.









f
xf
X
od
ar
dona. 

---

52