O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi buxoro oziq-ovqat va yengil sanoat texnologiyasi instituti «Menejment» kafedrasi

Qisqacha xulosalar 
1. Statistik ko`rsatkichlar ommaviy hodisa va jarayonlar haqida axborotlar 
beradi, ularning istiqbol dasturlarini ishlab chiqish uchun zamin yaratadi va 
ularni amalga oshirish ustidan kuchli qurol hisoblanadi. Ulu nemis yozuvchisi, 
shoiri va mutafakkiri I.V.Gyote abadiy ko`z yumishidan ikki yil oldin o`z 
kotibasi ekkermann bilan suhbatda: «Aytmishlarki, sonlar go`yo olamni 
boshqaradi. Ammo aminmanki, sonlar olam qanday boshqarilayotganini 
o`rgatadi».
1
-degan edi. Rossiyada birinchi marotaba chop etilgan statistika 
darsligining muallifi K.F.German (1762-1838) o`z kitobida yozgan edi: 
``Statistika yaxshilikni ham, yomonlikni ham oshkor etuvchi darakchi va 
hukumat nazoratchisidir``.
2
Haqiqatda ham safsatavoz nutqlar yoki reklama 
xabarlariga tayanib emas, balki ishonchli aniq statistik ko`rsatkichlarga 
asoslanib, xalq ayrim rahbarlarning faoliyatini baholashi mumkin va kerak. 
2. Ilmiy bilishda va amaliy faoliyatda statistik ko`rsatkichlar qo`yidagi 
funktsiyalarni bajaradi: 
-o`rganilayotgan hodisa va jarayonlarni miqdoriy ifodalash va baholash, 
ya`ni o`lchash funktsiyasi; 
-ularning muhim tomonlariga e`tiborni jalb qilish,yuzaki tomonlarini soqit 
qilish,ya`ni umumlashtirish funktsiyasi; 
-hodisalar orasidagi o`zaro bog’lanishlarni tavsiflash va qonuniyatlarni 
miqdoriy ifodalash, ya`ni analitik funktsiya; 
-axborotlarni ommalashtirish, ya`ni reklama funktsiyasi; 
3. Statistik ko`rsatkichlar rang-barang bo`lib, ular o`rganilayotgan hodisa 
yoki jarayonning turli jihatlarini ta`riflaydi. Hech qaysi ko`rsatkich turi 
ustuvorlikka ega emas,uning plyusi va minusi mavjud. SHu sababli iqtisodiy-
ijtimoiy tahlilda barcha ko`rsatkichlar majmui, ularning tizimi qo`llanilishi 
kerak. 
Nazorat va mustaqil ishlash uchun savol va topshiriqlar 
1. Hodisaning sifati va miqdori deganda nimalar tushuniladi? 
2. Statistik ko`rsatkich nima,ilmiy bilishda va amaliy faoliyatda u qanday 
ahamiyatga ega? 
3. Statistik ko`rsatkich bilan hodisa belgisi o`rtasida qanday munosabat 
mavjud? 
1
Eckermann J.P. Gespraчe mit Gotҳe – Leipz, 1902, б 313 
2
Герман К.Ф. Всеобщая теория статистики – СПБ,1809-П.б 78 

---

47 
4. Statistik ko`rsatkichlarning qanday turlari bor? 
5. Mutlaq ko`rsatkich deganda nima tushuniladi? 
6. Mutlaq ko`rsatkichlarning qanday turlarini bilasiz? 
7. Mutlaq ko`rsatkichlar qanday shakllarda (o`lchov birliklarida) ifodalanadi? 
8. SHartli o`lchov birliklari nima va qachon qo`llanadi? 
9. Nima uchun bozor iqtisodiyoti sharoitida statistik ko`rsatkichlarni pulda 
(qiymatda) ifodalash kerak? 
10. Ayollar, erkaklar va bolalar poyafzallarini, ko`ylaklarini, kostyumlari va 
boshqa buyumlarini donalab hisoblab bo`ladimi? Agarda bo`lsa, bunday 
o`lchash qanday kamchiliklarga ega? 
11. Bilim darajangizni qanday ko`rsatkichlar yordamida o`lchash mumkin? 
12. Nima uchun ishlab chiqilgan chit va boshqa gazmol turlari pogonometr va 
jismoniy metrda o`lchanadi? 
13. Qaysi holda mashinasozlik mahsulotlari jismoniy birliklarda va qaysi paytda 
og’irlik birligida o`lchanadi? 
14. Qanday maqsad ko`zlanganda barcha buyumlar og’irlik birliklarida 
o`lchanadi va nima uchun turli o`lchov birliklarida hisoblanadi? 
15. Aholi ro`yxatida Sizning yoshingiz qaysi o`lchov birligida qayd qilinadi? 
16. Hamyoningizda 3000 so`m bor, yil boshiga nisbatan iste`mol baholari 60% 
oshgan. Real qiymatda hamyoningizdagi pul necha so`m? 
17. Siz o`tgan oyda 1-kun 4 soat, 2-kun 10 soat, 3-kun 6 soat o`qigansiz, boshqa 
kunlari kasal bo`lib o`qishga kelmagansiz. Qancha odam-soat, odam-kun va 
odam-oy o`qishda bo`lgansiz? 
18. Shirkat xo`jaligida 5ta 6 qatorli, 8 ta 4 qatorli va 3 ta 2 qatorli paxta terish 
mashinalari bor, paxta ekin maydoni 500 ga. Xo`jalik terim mashinalari bilan 
qanday ta`minlangan? 
19. Nisbiy ko`rsatkichlar nima va ular qanday ifodalanadi? Foiz bilan koeffisient, 
foiz bilan promille o`rtasida qancha farq bor? 
20. Taqqoslash deganda nima tushuniladi, uning qanday turlari mavjud? 
21. Nisbiy ko`rsatkichlarning qanday turlarini bilasiz? 
22. Nisbiy ko`rsatkich turlari orasida qanday o`zaro bog’lanishlar bor?