O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi farg‘ona politexnika instituti ishlab chiqarishda boshqaruv fakulteti

Yillar	Aholi soni	Shu jumladan:		Yillar	Aholi soni
Shu jumladan:
erkaklar	ayollar	erkaklar	ayollar
2014	30492,8	15277,5	15215,3	2019	33255,5	16710,6	16544,9
2015	31022,5	15552,2	15470,3	2020	33905,2	17045,3	16859,9
2016	31575,3	15838,9	15736,4	2021	34558,9	17378,4	17180,5
2017	32120,5	16121	15999,5	2022	35271,3	17744,2	17527,1
2018	32656,7	16397,9	16258,8

Izoh: O’zbekiston Respublikasi hududi 448,9 ming km2

Misol yechimi. 2021 yil uchun:

Demak, 2021 yili jami aholining 49,7 % ini ayollar tashkil etibdi. Erkaklar esa 50,3% ni (100-49,7).

Demak, 2022 yili aholi soni 2021 yilga qaraganda 102.06 % ga oshibdi.

Ya’ni erkaklar soni ayollar soniga qaraganda 1,0124 marotaba ko’p ekan.

Demak, aholi zichligi 2022 yil boshiga 1 km² ga 78,6 kishini tashkil etdi.
2-Masala. Tikuvchilik korxonasida birinchi tsex mahsulot ishlab chiqarish rejasini 102,5% ga, ikkinchi tsex 102,2% ga, uchunchi tsex 97% ga, to’rtinchi tsex 104,6% ga bajardi. Agar birinchi tsex reja bo’yicha 230 mlrd. so’mlik, ikkinchi tsex 170 mlrd. so’mlik mahsulot ishlab chiqarishi rejalashtirilgan bo’lib, uchinchi tsexda 290 mlrd. so’mlik, to’rtinchi tsexda 186 mlrd. so’mlik mahsulot ishlab chiqarilgan bo’lsa, korxona bo’yicha mahsulot ishlab chiqarish rejasining bajarilish darajasini aniqlang.
Yechish: Rejaning bajarilish darajasi nisbiy miqdori hisobot davri ko’rsatkichini rejada ko’zda tutilgan ko’rsatkichga bo’lib, 100% ga ko’paytirish orqali aniqlanadi.
Birinchi va ikkinchi tsexda mahsulot ishlab chiqarish hajmining reja ko’rsatkichi va rejaning bajarilish foiziga asoslanib, hisobot davri mahsulot ishlab chiqarish hajmini aniqlaymiz.


Uchinchi va to’rtinchi tsexlarda mahsulot ishlab chiqarish hajmining hisobot davri ko’rsatkichi va rejaning bajarilish foiziga asoslanib, rejada ko’zda tutilgan mahsulot ishlab chiqarish hajmini aniqlaymiz.


To’rttala tsex bo’yicha rejada 876,8 mlrd. so’mlik, haqiqatda esa 885,49 mlrd. so’mlik mahsulot ishlab chiqarilgan.
Korxona bo’yicha rejaning bajarilish foizini aniqlaymiz.

TSexlar	Rejaning bajarilishi, %	Mahsulot hajmi, mlrd. so’m
		Reja	hisobot
1 – tsex	102,5	203	235,75
2 – tsex	102,2	170	173,74
3 – tsex	97	299	290
4 – tsex	104,6	177,8	186
Jami	100,99	876,8	885,49

Mavzuga doir masalalar.
1 - masala. Joriy yilda ishlab chiqarish extiyojlari uchun quyidagi yoqilg’ilar sarflandi:

Yoqilg’i turi	Sarflangan hajmi	Shartli yoqilg’iga o’tkazish koeffitsienti
Yoqilg’i mazut, tonna Tosh ko’mir, tonna Tabiiy gaz, ming m^3	800 460 940	0,9 1,37 1,2

Yuqorida keltirilgan ma’lumotlar asosida joriy yilda iste’mol qilingan umumiy yoqilg’i hajmini shartli o’lchov birligida aniqlang.

2 masala. O’zbekiston Respublikasida sabzavot mahsulotlari ishlab chiqarish ko’rsatkichlari bo’yicha quyidagilarni aniqlang:
1. O’zbekiston Respublikasida sabzavot mahsulotlari ishlab chiqarish dinamikasini.
2. Tuzilma ko’rsatkichlarini.
3. Olingan ko’rsatkichlarni tahlil qiling.

Viloyatlar	Sabzavot mahsulotlari, tonna				2018 yil 2017 yilga nisbatan o’zgarishi
	2017 yil	Jamiga nisbatan, %	2018 yil	Jamiga nisbatan, %	(+;-)	%
Qoraqalpog’iston Respublikasi	64146		65455
Andijon	155789		199762
Buxoro	43776		58071
Jizzax	94247		97074
Qashqadaryo	82148		112152
Navoiy	30748		40916
Namangan	76839		77789
Samarqand	437982		488052
Surxondaryo	89114		113231
Sirdaryo	27367		30509
Toshkent	456807		522094
Farg’ona	53319		71906
Xorazm	105508		120205
O’zbekiston Respublikasi	1717790	100	1997216	100

3 - Masala. Korxonada 2020 yilda mahsulot ishlab chiqarish rejasi 102 foizga bajarilgan, 2021 yilgi rejalashtirish esa 2020 yilga nisbatan 15 foizga yuqori qilib belgilangan. 2021 yilda reja majburiyati bo’yicha dinamika nisbiy miqdori ko’rsatkichini aniqlang.


4 - Masala. To’qimachilik sanoatida asosiy ishlab chiqarish fondlarining qiymatlari bo’yicha ma’lumotlar berilgan, mlrd. so’m.
1. Imoratlar 1650
2. Inshootlar 360
3. Uzatish qurilmalari 240
4. Asbob va uskunalar 2558
5. Transport vositalari 180
6. Boshqa uzoq muddatli aktivlar 520
Asosiy ishlab chiqarish fondlari turlarining salmog’ini foizlarda aniqlang.


5- Masala. 2017-2018 yillarda Respublika bo’yicha qishloq xo’jalik mahsulotlarini ishlab chiqarish ko’rsatkichlari to’g’risida berilgan quyidagi ma’lumotlar asosida dinamika nisbiy miqdorlarini hisoblang:
ming tonna

Oziq-ovqat mahsulotlari	2017 yil	2018 yil	Oziq-ovqat mahsulotlari	2017 yil	2018 yil
Sabzavot	5217,4	5704,7	Uzum	791	899,6
Kartoshka	1398,7	1524,5	Go’sht (tirik vaznda)	1288	1367,7
Poliz	981,2	1071,0	Sut	5426,3	5779,0
Meva	1402,8	1542,9	Tuxum, mlrd.dona	2429,0	2715,9

6-Masala. Mamlakat bo’yicha yalpi ichki mahsulotga oid quyidagi berilgan ma’lumotlar asosida dinamika va tuzilma nisbiy miqdorlari aniqlang:

Ko’rsatkichlar	2009 yil	2010 yil
Sanoat	13,9	16,9
Qishloq xo’jaligi	97,8	97,9
Qurilish	48,3	41,6
Savdo	48,1	46,5
Asosiy kapitalga investitsiya	23,1	23,7
Pullik xizmat	48,5	48,7
Eksport	12,4	14,6
Import	35,7	42,5

7–masala. Korxonalarda mahsulot ishlab chiqarish hajmi reja va hisobot bo’yicha quyidagi ko’rsatkichlar bilan tavsiflanadi:

Korxonalar	1	2	3	4
Reja Hisobot	10400 10550	19300 18200	50700 52000	36600 37500

Aniqlang:

1. Har bir korxona bo’yicha alohida va barcha korxonalar uchun birgalikda rejaning bajarilganlik darajasini;
2. Har bir korxonada reja buyicha va haqiqatda ishlab chiqarilgan mahsulot hajmi salmog’ini;
3. Barcha korxonalar uchun ishlab chiqarishning o’rtacha miqdorini.


6 – Mavzu: O’RTACHA MIQDORLAR.
Mavzuni o’rganganlik darajasini bilish uchun savollar.

1. 
   O’rtacha miqdor deganda nimani tushunasiz?
   
2. 
   O’rtachani to’g’ri hisoblash uchun qanday qoidalarga rioya qilish kerak?
   
3. 
   Statistikada qanday o’rtacha miqdorlar qo’llaniladi?
   
4. 
   O’rtacha oddiy va tortilgan arifmetik miqdorlar qanday hisoblanadi?
   
5. 
   O’rtacha oddiy va tortilgan garmonik miqdorlardan qanday hollarda foydalaniladi?
   
6. 
   O’rtacha arifmetik miqdor qanday matematik xossalarga ega?
   
7. 
   O’rtacha miqdor momentlar usulida qanday hisoblanadi?
   
8. 
   Moda va mediana haqida nimalarni bilasiz?
   

O’rtacha miqdorlarni hisoblash qoidalari
bo’yicha uslubiy ko’rsatma:
O’rtacha miqdorlarning turli shakllarini quyidagi formulalar orqali hisoblash mumkin:

1. 
   Oddiy o’rtacha arifmetik miqdor
   

,
bu yerda,
x₁,x₂,....,x_n - o’rtalashtirilayotgan belgi elementlari
n - belgilar soni

2. 
   Tortilgan o’rtacha arifmetik miqdor
   

,
bu yerda
f - o’rtalashtirilayotgan belgi elementlarining statistik to’plamda uchrashlari soni

2.