O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi farg`ona politexnika instituti

              3. O’zbekistonda bank tizimini rivojlantirish yo’nalishlari. 

          Bozor  iqtisodiyoti  sharoitida  banklarning  ro'li,  ularning  iqtiodiyotga  ta'siri 

o'sib  bormoqda.    Banklar  va  uning  krediti  yordamida  mavjud  kapital  tarmoqlar 

o'rtasida,  ishlab  chiqarish  va  muomala  sohasida  taqsimlanadi  va  qayta 

taqsimlanadi.    Sanoat,  transport,  qishloq  xo'jaligi  sohasida  qo'shimcha 

investitsiyaga  bo'lgan  talabni  moliyalashtirib,  banklar  xalq  xo'jaligida  progressiv 

yutuqlarga erishishni ta'minlashi mumkin.  Oxirgi yillarda tijorat bankalrining soni, 

ular  bajaradigan  operatsiyalar,  ularning  ustav  fondi  va  quyilmalar  salmog'i  oshib 

bormoqda.  Hozirgi  kunda  O'zbekistonda  70  ta  tijorat  banklari  faoliyat 

ko'rsatmoqda. Tijorat banklarini tashkil qilishdagi ustav kapitali miqdori 2011-yil 1-

yanvardan faoliyat ko'rsatuvchi xususiy banklar uchun mln AQSH dollar ekvivalenti 

---

22 

 

miqdoridagi  mablag'ga  ega  bo'lishi  kerak,  qolgan  tijorat  banklari  uchun  110  mln 

so'm AQSH dollari ekvivalenti bo'lishi lozim.  

   O'zbekiston Respublikasining  ''Banklar va bank faoliyati to'g'risida'' gi qonunda 

tijorat banklarining quyidagi operatsiyalari qayd qilingan:  

1.Mijozlarning hisob varaqalarini olib borish; 

2.Mijozlarga kassa xizmati ko'rsatish; 

3. Mijozlaning topshirig'iga binoan naqd pulsiz hisob-kitoblarni bajarish; 

4. Qisqa yoki uzoq muddatli kreditlar berish; 

5,  Shartnoma  yoki  pullik  asosida  buyurtmschining  topshirig'iga  binoan  kapital 

qo'yilmalarni mablag' bilan ta'minlash; 

6. Bo'sh pul mablag'lari–depozitlarni muomalaga jalb qilish; 

7. Aholidan omonatlarni qabul qilish; 

8. Faktoring operatsiyalarini amalga oshirish; 

9. Lizing operatsiyalarini amalga osirish; 

10. Davlatning hamda boshqalarning qimmatli qog'ozlarini xarid qilish va sotish; 

11. Xorijiy valyuta va qimmatli metallarni xarid qilish va sotish; 

12. O'z mijozlari uchun kafolat va majburiyatlar berish; 

13. Budjetning kassa ijrosini bajarish; 

14.  Bank  operatsiyalari  bo'yicha  maslahatlar  berish  va  boshqa  operatsiyalar. 

Banklarning  operatsiyalari  ularning  bevosita  faoliyati  orqali  amalga  oshiriladi. 

Bunday vazifalar  yuqorida ko'rib o'tkanimizdek o'zaro bog'liq ikki turga bo'linadi.  

Passiv ( ban resurslarini shakllantirish bo'yicha operatsiyalar ). 

Aktiv  (bunday  resurslarni  joylashtirish  hamda  foydalanish  bilan  bog'liq 

operatsiyalar ). 

  Bank resurslari o'ziga tegishli va jalb etilgan mablag'lardan vujudga keladi. O'ziga 

tegishli mablag'lar, odatda banklar tasarrufidagi barcha resurslarning faqat uncha 

katta  bo'lmagan  qismlarini    tashkil  etadi.    Ularning  asosiy  qismi  depozitlar  yoki 

banklarning  mijozlariga  qarashli  omonatlardan  iborat.  Bankning  aktiv 

---

23 

 

operatsiyalariga  beriladigan  foizli  kreditlar  yoki  ssudalar  kiradi.  Ulardan  eng  ko'p 

tarqalgani veksellarni hisobga olish usulidir. Bank veksel saqlovchidan naqd hisob-

kitob qilish yo'li bilan veksel sotib oladi. Unda qayd etilgan summadan hisobga olish 

foizini ko'rsatilgan xizmat uchun haq ushlab qoladi. Veksel bo'yicha to'lov mudfdati 

kelganida bank uni vekselni sotgan veksel saqlovchiga emas, balki vekselni bergan 

shaxsga taqdim etadi. 

Qimmatli qog'ozlar garovga olinib, beriladigan ssudalar, shuningdek mana shunday 

qog'ozlarni xarid qilish bo'yicha operatsiyalar fond operatsiyalari deb ataladi. 

    Tovarlarni  sotish  bilan    bog'liq  kreditlarni  ko'rinishlaridan  biri  iste'mol  krediti 

yoki tovarlarni bevosita iste'molchilarga to'lov muddatini uzaytirgan holda sotish 

hisoblanadi.  Davlat  tomonidan    zayom  obligatsiyalarini  chqarishyo'li  bilan 

olinadigan kreditlar davlat kreditlari deb ataladi.  Bunday toifadagi qazlarga davlat 

odatda,  davlat  budjetidagi  kamomadni  qoplash  uchun  majbur  bo'ladi.    Ana 

shunday  holatlarda  ko'pincha  banklar  va  sug'urta  kompaniyalari  kreditorlar 

sanaladi.  Davlat  zayomlarining  obligatsiyalari  banklar  vositaligida  tarqatiladi, 

buning uchun vositalik haqi oladi.  

                               O'zbekiston bank tizimining ko'rsatkichlari.