O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi farg‘ona davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti biologiya (turlar bo‘yicha) yo‘nalishi

1.3 Chiqaruvchi tizimning tuzilishi
Chiqarish tizimi o'zgartirilgan metanefridiya bilan ifodalanadi. Ular murakkab qiyshiq kanaldan iborat bo'lib, u koelomik xaltadan boshlanib, ba'zan maxsus kengaytma - qovuq bilan tugaydi. Eng ibtidoiy qisqichbaqasimonlarda ajralish bezlari yuqori jag'ning tagida tashqariga ochiladi, shuning uchun ularni yuqori jag' bezlari deyiladi. Yuqori darajadagi saratonlarda siydik pufagining ochilishi antennalar tagida ochiladi va ajratuvchi bezlar antenna deb ataladi. Qisqichbaqasimonlarning metamorfoz bilan rivojlanayotgan lichinkalarida chiqarish organlarining joylashuvi teskari bo'ladi, ya'ni: yuqori qisqichbaqasimonlarning lichinkalarida maksillar, pastki lichinkalarda esa antenna bezlari mavjud.
Ko'rinib turibdiki, bu qisqichbaqasimonlarning ajdodlarida dastlab juft ajratish organlari bo'lganligi bilan bog'liq: ham antenna, ham maksiller. Keyinchalik, qisqichbaqalarning evolyutsiyasi turli yo'llarni bosib o'tdi va yuqori qisqichbaqasimonlarda faqat antenna bezlari, pastki qismida esa faqat maksiller bezlar saqlanib qolgan. Ayrim ibtidoiy qisqichbaqasimonlarda, chig'anoqli, yupqa qobiqlilarda ikki juft ajratuvchi bezlar mavjudligi bu nuqtai nazarning to'g'riligiga dalildir.
Daryo qisqichbaqalari tanasining bosh — ko'krak qismida joylashgan bir juft yashil bezlar ayirish vazifasini bajaradi. Ba'zan ular antennal bezlar ham deyiladi, chunki ularning chiqarish teshigi uzun mo'ylovlarining asosida tashqariga ochiladi. Qonda yig'iladigan karbonat angidrid va suyuq qoldiq moddalar yashil bezlar orqali sizib o'tadi va naychalar orqali tashqi muhitga chiqariladi.
1.4 Nafas olish tizimining tuzilishi
Qisqichbaqasimonlarning aksariyatida nafas olish tizimi gillalar bilan ifodalanadi. Ular odatda ko'krak qafasida, kamroq qorin bo'shlig'i (Isopoda) oyoq-qo'llarida rivojlanadi. Dekapodlarda, shu jumladan kerevitlarda gillalar sefalotorakal qalqonning lateral burmalari tomonidan hosil qilingan maxsus gill bo'shliqlariga joylashtiriladi. Gillalar uch qatorda joylashgan. Pastki qator barcha ko'krak a'zolarining protopoditlarida joylashgan; o'rta qator - oyoq-qo'llarni sefalotoraksga biriktirish joylarida; yuqori qator - tananing yon devorida. Gill bo'shliqlarida suv doimo aylanadi. Uning harakatlanishi ikkinchi va birinchi juft yuqori jag'ning tez tebranish harakatlariga bog'liq. Gilllarda tana bo'shlig'i davom etadi, unga gemolimfa kiradi. Gillalarning kesikulasi juda yupqa bo'lib, u orqali gaz almashinuvi osonlik bilan sodir bo'ladi.
Yerda mavjudlikka o'tgan qisqichbaqasimonlar atmosfera havosining nafas olishini ta'minlaydigan maxsus moslashuvlarga ega. Shunday qilib, quruq qisqichbaqalarda bu engil bo'shliqlarga aylangan gill bo'shliqlari, yog'och bitlarida, havo naychalari tizimi (psevdotraxeya) orqali kirib boradigan oyoq-qo'llar.
Ko'pgina kichik shakllar (kopepodlar, qisqichbaqalar va boshqalar) maxsus nafas olish organlariga ega emas va tananing butun yuzasi orqali nafas oladi. Barcha suv muhitida yashaydigan hayvonlar singari qisqichbaqa ham jabralari yordamida nafas oladi. Bu jabralar daryo qisqichbaqasining ko'krak oyoqlari asosida joylashgan. Ular bir necha qavat bo'lib joylashgan oqish rangli juda yupqa patsimon o'simtalardan tashkil topgan. Jabralarda juda ko'p mayda qon tomirlari bo'ladi va ana shu tomirlarning devori orqali qonga kislorod o'tadi, karbonat angidrid gazi esa suvga ajralib chiqadi.