O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi guliston davlat universiteti Ekologiya va geografiya kafedrasi

F_fakt = K₇·F₀ (2)
F₀ – saqlash joyining yuzasi.
Q – 1 kv.m yuzadan F_fakt chiqadigan chang.
Doimiy changlanib turish vaqtida atmosferani ifloslanish darajasi, changlantiruvchi manba joylashgan joyda shamol tezligining, havo oqimi yo’nalishini, xarakatlanish darajasini, changlantiruvchi manbadan havodan namuna olingan joygacha bo’lgan masofani funkstiyasi bo’lib hisoblanadi.


3 – amaliy mashg’ulot variantlari

№	Boshlang’ich ma’lumotlar	Materialni nomlashi, maqsadi
		Keramzit	Sement	Ohak	Gips	Qum
1	Sochiladigan joylarda ishlab chiqari quvvati	75	50	85	40	70
2	Chang zarrachalari miqdori K1	0,08	0,09	0,06	0,08	0,06
3	Aerozolga o’tadigan chang miqdori K2	0,06	0,05	0,05	0,08	0,06
4	Meteorologik sharoitni (shamol tezligi) hisobga oluvchi koeffistient K3	1,1	1,2	1,3	1,2	1,3
5	Sochilish joylarida tashqi ta’sirdan muhofaza qilish darajasini xarakterlovchi koeffistient K4	0,7	0,6	0,5	0,5	0,7
6	Materialni namligini hisobga oluvchi koeffistient K5	0,8	0,7	0,8	0,7	0,6
7	Materialni yuqoriga ko’tarish balandligini hisobga oluvchi koeffistient K6	1,1	1,0	1,1	1,2	1,3
8	Saqlanadigan materialni yuzasini hisobga oluvchi koeffistient K7	1,4	1,2	1,3	1,4	1,5
9	1 kv.m yuzadan chiqadigan chang, q g/m^2	0,005	0,06	0,006	0,005	0,008
10	Saqlanadigan joy yuzasi, F0 m^2	100	96	82	78	88

4- АМАЛИЙ МАШҒУЛОТ
Атмосфера ҳавоси таркибидаги заҳарли моддаларнинг тарқалиши ва рухсат этилган меъёрини (РЭМ) ҳисоблаш
Таянч сўзлар: ис гази, концентрация,олтингугурт, тезлик, концентрация
Машғулот мақсади келгуси ўқув фаолиятида зарур бўладиган, ўқув кўникмаларни (масалаларни ечиш) шакллантириш.
Машғулот режаси

1. 
   Ҳар бир талабага йўриқнома ва индивидуал масала шартини бериш
   
2. 
   Масалани доскада ечиш
   
3. 
   Талабалар билимини баҳолаш
   

Атмосфера ҳавоси таркибидаги заҳарли моддаларнинг тарқалиши ва рухсат этилган меъёрини (РЭМ) ҳисоблаш буйича ЙЎРИҚНОМА

Ҳар қандай стационар манба учун атмосферага чиқарилаётган ифлослантирувчи моддаларнинг рухсат этилган чегаравий ташлама (РЭЧТ) миқдори белгиланади. Бунда РЭЧТ миқдори корхонанинг ривожланиш истиқболини назарда тутган ҳолда аҳоли соғлиғи, ҳайвонот ва ўсимлик дунёси учун рухсат этилган концентрациядан ошмаслиги керак.

------- шахрида ------ ускуна ишлаб чиқараётган заводдаги иссиқлик цехидан диаметри 1,1 м, баландлиги 15+N м (N-талабанинг рўйхат бўйича тартиб рақами) бўлган мўри(труба)дан 110+ N градус ҳароратда ва 12-м/сек тезликда ҳавога зарарли тутун кўринишда ифослантирувчи моддалар ташланмоқда. Тутун таркибидаги ифлослантирувчи моддалар:
а) ис гази – СО;
б) олтингугурт диоксид -
в) азот диоксид -
г) чанг.
Ҳар бир ифлослантирувчи модда учун РЭЧТ миқдори аниқлансин
мг/м³;
Бу ерда - ифлослантирувчи модда учун бир марта олинган ҳақиқий максимал концентрацияси, мг/м³; РЭК-ифлослантирувчи модданинг рухсат этилган концентрацияси;

Ифлослантирувчи модда номи		РЭК
Ис гази	1,5	5,0
Олтингугурт диоксид	0,03	0,085
Азот диоксид	0,2	0,5
Чанг	0,1	0,5

А-Ўзбекистон ҳудуди учун атмосферани ифлослантирувчи модданинг вертикал ва горизонтал ёйилиш шароитини хисобга олувчи коэффицент А=200-250;

F-ифлослантирувчи модданинг ҳавода тарқалиш тезлигини ҳисобга олувчи ўлчамсиз коэффициент- газлар учун F=1, чанг учун F=3;
T- трубадан чиқаётган тутун ва ҳаво ҳарорати ўртасидаги фарқ; ифлослантирувчи модданинг ёйилишига таъсирини ҳисобга олувчи коэффициент =1;
трубадан чиқаётган газсимон модданинг ҳажми м³/с
V

Бу ерда -ҳудуддаги ҳавонинг максимал ҳарорати; - мўридан чиқаётган тутун ҳарорати;

m, n	мўридан чиқаётган газ аралашмасининг ташланиш шароитини ҳисобга олувчи коэффициентлар; Бу ерда: тутуннинг мўридан чиқиш тезлиги; D- мўри диаметри, м; Н - мўри баландлиги

Агар бўлса, у ҳолда қабул қилинади
Агар бўлса,
Агар бўлса, у ҳолда
Ҳар 4 та талабага мустақил ҳолда берилган ифлослантирувчи моддалардан биттасининг РЭЧТ миқдорини аниқлаш вазифаси топширилади. Дарс якунида ўқитувчи ҳисобни текширади ва талабалар билимини баҳолайди.