O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi guliston davlat universiteti fizika matematika fakulteti
Elektron jadvallar moduli mavzulari mazmunining kasbga
Download 0.76 Mb. Pdf ko'rish
|
kasb-hunar kollezhlarida informatikaning elektron zhadvallar modulini oqitish metodikasi
- Bu sahifa navigatsiya:
- Kasbiy sohalarda “Elektron jadvallar moduli” mavzularning qo’llanilishi
- Формат- Ячейки
- Omborlar Iste’molchi»
- Вид» ->
- "диагональная граница сверху вниз"
- Вставка»
- Имя»(ном)
- Удалить»
- Автосумма»
- Формат»
- Поиск решения»
- Равной»
- Ограничения» (Chegaralar)
- Результеты поиска решения» (natijalar)
- Результеты поиска решения» (Echimni topish natijalari)
- Сохранить сценарий»
- 2.3.Elektron jadvallar moduli bo’yicha ma’ruza, amaliy-laboratoriya mashg’ulotlarini tashkil etish va o’tkazish metodikasi
|
2.2. Elektron jadvallar moduli mavzulari mazmunining kasbga yo’naltirilganlik muammosi Kasb-hunar kollejlarida “Informatika va axborot texnologiyalari” umumta’lim fanining “Elektron jadvallar moduli” mavzulari mazmunini kasbga yo’naltirilgan muammosini o’qitishni tahlil qilamiz. “Elektron jadvallar moduli” mavzulari mazmunini kasbga yo’naltirilgan muammosini o’qitishni o’rni va undan foydalanish malakalarini hosil qilishni Microsoft Excel amaliy dasturi misolida qarab chiqamiz. Microsoft Excel dasturini kasbga yo’naltirilgan misol va masalalarni tanlashni quyidagi 2.1-jadval bo’yicha tahlil qilamiz. 2.1-jadval.
№ Kasbiy sohalar Microsoft Excel dasturining qo’llanilishi 1 Sanoat
Dasturdan sanoatda kompyuter texnologiyalarini qo’llash, hisob-kitob ishlarini bajarish, sanoat detallariga mos jadvallar bilan ishlash, mahsulot tayyorlash texnologiyasini dastur funktsiyalaridan foydalanib o’rganish kabi amaliy ishlarni bajarish 2 Transport Transportlar harakati jadvali, yuk tashish masalalari, eng kam harajat qilgan holda eng ko’p foyda olish, yo’lovchilar tashishdagi harajat kabi jadval usuli bilan hal qilinadigan masalalarni echish. 3 Qishloq va o’rmon ho’jaligi Qishloq ho’jaligidagi mahsulotlarni etishtirishda unumdorlik, tadbirkorlik, boshqaruvchilik, ozuqa resurslaridan unumli foydalanish masalalari, daraxtlarni etishtirish va parvarishda amal qilinadigan tadbirlar haqidagi amaliy masalalarga jadvallar tuzish va hisob ishlarini olib borish
37 4 Iqtisodiy va ijtimoiy Bank ishlaridagi hisoblar, jadvallar, moliyaviy masalalar, tadbirkorlik ishlari masala-lari, huquqiy idora ishlaridagi boshqarish masalalari, statistik masalalarni tahlil qilish, jadvallar asosida masalaning grafik holatini tasvirlash kabi amaliy vazifalarni bajarish 5 Ta’lim
Ta’limni boshqarish, dars jadvallari tuzish, o’quvchilar-ning bilimlari baholash, o’zlashtirish ko’rsatkichlarini aniqlash, turli xil matematik formulalar yordamida amaliy masalalar modelini tuzib, ularni dastur yordamida hal qilish masalalarida keng foydalanish. Ma’lumotlar bazasi sifatida qo’llash. Testlar tuzish va o’tkazish. 6 Aloqa
Xizmat ko’rsatish turlariga doir masalalarni hal qilish, abonentlik xizmatlari va turli xil tariflarni hisoblashda bu dasturdan foydalanish. 7 Qurilish Muhandislik ishlarida uchraydigan jadvallar bilan ishlash, turli xil loyihalarning hisob ishlarini bajarish va diagrammalar tuzish. Matematik, statistik funktsiyalarni qo’llagan holda amaliy masalalarning echimlarini topish. 8 Uy joy va komunal ho’jaligi Uy-joy va kommunal ishlarida bajariladigan hisob-kitob ishlari, turli to’lov xizmatlarini hisoblash, jadvallar asosida to’lov xizmatlarini statistik tahlil qilish va diagrammalarini hosil qilish. 9 Sog’liqni saqlash Dori-darmonlarni tayyorlash, sotish va ularni ishlatish bo’yicha hisob-kitob ishlarini bajarish, narxlar pereyskurantini hisoblash ishlarini bajarish, parxez masalasiga oid jadvallarni hosil qilish. 10 Madaniyat va sa’nat Madaniy va ma’rifiy ishlarni rejalashtirish, o’tkazish vaqtlarini belgilash, tomoshabinlarni kinoteatrlarga tushish jadvallarini tahlil qilish, chipta narxlari va undan kelib chiqadigan foyda, xarajatlar mablag’larini hisoblash masalalarida foydalanish.
38 11
Savdo, umumiy
ovqatlanish va hizmat ko’rsatish Savdoni tashkil etish va boshqarish, undan olinayotgan foyda, xarajat, soliq tizimi bilan bog’liq bo’lgan masalalar, narxlarni tashkil qilish, ovqatlanish xizmatlari(menyu)ni ishlab chiqish, mahsulotlarni ishlatish va ulardan foydalanish masalalari bo’yicha hisob ishlarini bajarish.
Kasbiy foaliyat sohalarining har biri kichik mutaxassisliklarga bo’lingani uchun MS Excel dasturini ayrim faoliyat sohasi uchun professional darajada o’rganishni toqazo etadi. Misol tariqasida bo’lg’usi soliqchi, iqtisodchi va bankirlar, ishbilarmonlik, tadbirkorlik va fermerlik faoliyati bilan ish yurituvchilarni keltirish mumkin. Ular bu dasturlardan foydalangan holda amaliy masalalar echishlari mumkin. Quyidagi amaliy masalani ko’rib chiqamiz. Masala. Kombinatga 1 m gazlama ishlab chiqarish 90 so’mga tushadi. Agar kombinatga 1 m gazlamadan demping natijasida tashqi bozorda 2%, ichki bozorda 2,5% foyda olsa, 1355 m gazlamadan tashqi va ichki bozorda olingan foydani taqqoslang. Bu masalani Microsoft Excel dasturidan bajarish tartibi: 1. Microsoft Excel dasturini ishga tushiring. 2. Kerakli formatlash holatiga o’tkazing. 3. Jadvallarni bezash ishlarini bajaring. 4. Masalaning matematik modelini tuzing. 5. Har bir yacheykaga mos ravishda model elementlarini va formulalarini kiriting. 6. Dasturning mantiqiy funktsiyalaridan foydalangan holda masalani hal qiling. 7. Tashkil etilgan jadval asosida diagramma tuzing. Amaliyotda qanday bajarilishni yuqoridagi tartib asosida amalga oshiramiz. 1) Dasturni ishga tushirish uchun
39 Pusk – Programmo’ - Microsoft Excel buyruqlarini bajaring. Microsoft Excel dasturi oynasidagi gorizontal menyu qatoridan Формат-
turini tanlang va OK tugmasini bosing. Siz uchun kerakli yacheykalarni faollashtiring (yacheykalarni qora konturga oling) va formatlash uskunalar panelidagi Границы piktorgammasini tanlab undagi G’uskunasini tanlang. Bundan tashqari siz yacheykalarning kengligi ham yacheyka chegarasi ustiga keltirib o’zgartirishingiz mumkin. 2) quyidagi matematik model asosida ish olib boramiz A1 – yacheykaga «Gazlama ishlab chiqarish narxi»; V1 yacheykaga «Tashqi bozordagi foyda foizi»; S1 yacheykaga «Ichki bozordagi foyda foizi»; D1 yacheykaga «Ishlab chiqarilgan mahsulot»; E1 yachekaga «Tashqi bozordagi foyda A2*V2G’100»; F1 yacheykaga «Ichki bozordagi foyda A2*S2G’100» kabi yozuvlarni kiriting. 3) A2dan o’2 gacha bo’lgan yacheykalarni son qiymatlari va formulalarini kiriting. Yuqoridagi ma’lumotlar kiritilib bo’lingandan so’ng V3 va S3 yacheykalarga mos ravishda qE2*D2 va qo’2*D2 formulalarni kiriting. Shundan so’ng D3 yacheykaga mantiqiy funktsiyadan foydalanib bu ikkala bozordagi foydalarning ko’pini chiqarishimiz kerak. Shuning uchun quyidagi ishlarni amalga oshiramiz. Standart uskunalar panelidagi G’ funktsiyalar ustasi piktogrammasidan foydalanib muloqat darchasi ochiladi va undan «Логические» turi tanlanadi va «OK» tugmasi bosiladi. So’ng «ЕСЛИ» funktsiyasidan foydalanib, = Если( В3>С3, В3, С3) formulasini kiritamiz. Yuqoridagi ishlar bajarilgandan keyin kiritilgan ma’lumotlaringiz quyidagi ko’rinishni oladi.
40
4) Jadvalning diagrammasini hosil qilish bo’yicha quyidagicha ish bajariladi. Yaratilgan jadval faollashtiriladi va master diagramm (diagramma ustasi) ishga tushiriladi, undagi diagramma turidan "гистограмма" tanlanib, "далее" tugmasini bosing, keyingi ko’rinishdagi muloqat darchalaridagi savollarga javob berganingizdan so’ng quyidagi diagramma hosil bo’ladi.
Bu ishlarni bajarish jarayonida talabalar o’z sohalarida amalga oshirishi kerak bo’lgan ko’nikmalar bilan birga u quyidagi tushunchalarni ham o’zlashtirilgan bo’lishi taqozo qilinadi. Bular Demping, tashqi va ichki bozor, foyda kabi tushunchalardir. Microsoft Excel dasturini qo’llanilishini tahlili shuni ko’rsatdiki, bu dastur iqtisodiy masalalarni hal qilishda muhim o’rin tutar ekan. Shunday masalalar sirasiga chiziqli dasturlash masalalari kiradi. Chiziqli dasturlash masalalarini echishning bir necha usullari mavjud bo’lib, ular Excel dasturida Solver (Поиск решения) buyruq darchasi orqali amalga oshiriladi. Mahsulot tashishning optimallashtirish masalasi. M ta ombordan N ta iste’molchiga eng kam (minimal) xarajat qilib, mahsulot etkazib berish talab qilinadi. X ij bilan i-ombordan j-chi iste’molchiga
41 etkaziladigan mahsulot miqdorini belgilaymiz. P ij - i-ombordan j-chi iste’molchiga bir o’lchov birligidagi mahsulot tashish uchun ketadigan sarf-xarajat bo’lsin. Biz bu erda Q min =
P ij X ij maqsad funktsiyasining minimumini topish masalasiga keldik. Bizning misolimizda 4 ta ombordan 5 ta iste’mol punktiga mahsulot etkazish talab qilingan bo’lsin. Sarf-xarajatlar deb nomlangan jadvalni to’ldiramiz, bu jadvalga R ij larni
kiritamiz.
Bu jadvalni hosil qilish quyidagi tartibda amalga oshiriladi. 1) B5:J5 diapozonni faollashtiriladi va gorizontal uskunalar panelidagi G’ piktogrammasini ishga tushirib jadval yacheykalari birlashtiriladi. 2) Unga «Sarf xarajatlar jadvali» nomli ma’lumotni kiriting. 3) B6 - yacheykaga «Omborlar Iste’molchi» matnini kiriting, bu yacheykadagi Omborlar matnini foallashtiring. So’ng «Формат» menyusidan «Ячейки» buyrug’ini tanlab, undagi yozuvning «Нижний индекс» parametrini o’rnating. 4) Xuddi shunga o’xshash, «Iste’molchi» yozuvini belgilab olib, «Формат»- «Ячейки» buyrug’ini tanlab «Верхний индекс» parametrini o’rnating. 5) В6 katakni diagonal bo’yicha ikki qismga bo’lish uchun «Вид» -> «Панель инструментов» -> «Настройка» buyrug’i tanlang. Hosil bo’lgan «Настройка» muloqat darchasining «Формат» bo’limidan "диагональная граница сверху вниз" buyrug’iga mos keluvchi tugmani uskunalar paneliga sichqoncha yordamida olib o’ting.
42 6) В6 yacheykani faollashtirib, tugmasini bosing u ikki qismga bo’linadi. Bizda sarf-xarajatlar jadval (massiv)ini bir nom bilan nomlab qo’yish imkoniyati bor. Bu bizga chiziqli dasturlash masalasini hal qilish uchun osonlik tug’diradi. Buning uchun quyidagi ishlar bajariladi 7) C7:G10 diapozonini belgilab(faollashtirib) oling. «Вставка» menyusidagi «Имя» -> «Присвоить» buyruqni bosing. 8) Hosil bo’lgan «Prisvoenie imeni» muloqot darchasida massivni nomini P orqali belgilab kiriting va tasdiqlash uchun OK tugmasini bosamiz. Massiv R nomi bilan ataldi. Formulalar qatorining chap qismida S7:G10 massiv uchun belgilangan P nom hosil bo’ladi. 9) Endi echim olinadigan maydonni tanlab, masala shartidagi etkazilishi lozim bo’lgan mahsulotlar miqdorlari uchun kerakli jadvalni to’ldiramiz. X - i-ombordan j-iste’molchiga etkaziladigan mahsulot miqdorini massivini aniqlab olamiz.
10) Buning uchun J7:N10 yacheykalarni faollashtirib, «Имя»(ном) (formulalar yozish qatorining chap qismida) massiv nomini X deb kiriting va «Enter» ni bosing. 11) Noto’g’ri kiritilgan nomni o’chirish uchun: «Вставка» menyusidan «Имя» -> «Присвоить» buyrug’i tanlanadi. «Присвоение имени» muloqatli darchasida noto’g’ri nomni belgilaymiz va «Удалить» tugmasi bosiladi.
43 12) «Etkazish» qatorining har bir qatorida j-iste’molchiga berilayotgan umumiy mahsulot miqdorini ko’rsatuvchi formula qo’yiladi. Buning uchun J11 yacheyka tanlab olinadi. Uning formula satrida=СУММ(J7:J10) formulasi kiritiladi. £olgan yacheykalarda ham bunday formulani osonlik bilan kiritish mumkin. Buning uchun sichqoncha ko’rsatkichi J11 yacheykaning pastki o’ng burchagiga keltiriladi. Sichqoncha ko’rsatkichi o’zgarganda uning o’ng tugmasini bosib turib, N11 katakgacha "surib boriladi". Buni avto to’ldirish orqali amalga oshiriladi. Bu holda J11 katakdagi formulaning nusxasi K11:N11 kataklarga ham ko’chiriladi. "Talab" qatorida har bir iste’molchi talab qiladigan eng kam mahsulotlari miqdorlari kiritiladi. Umumiy miqdorni hisoblash uchun esa, J12:N12 yacheykalari belgilab, standart uskunalar panelidagi «Автосумма» tugmasi bosiladi. Bunda O12 katakka ularning umumiy yig’indisi hisoblanadi. "Ombordan olinayotgan" ustunida har bir ombordan olinayotgan mahsulot miqdorini ko’rsatuvchi formulani kiritish kerak. O7 yacheykaani belgilab, formula qatorida =СУММ(J7:N7) formulasi kiritiladi. Bu formulani xuddi yuqoridagi kabi O8:O10 kataklarga ham nusxasi olinadi. "Omborda mavjud" ustunida esa har bir omborda mavjud bo’lgan «chegaralangan resurslar» miqdori kiritib chiqiladi. Yana umumiy miqdorni hosil qilib turish uchun R7:R10 kataklarni belgilab, standart uskunalar panelidagi «Автосумма» tugmasi bosiladi. Natijada R11 katakda umumiy mavjud bo’lgan mahsulot miqdori ko’rsatib beriladi. R12 etkazilayotgan mahsulotdan ombordagidan kamligi (omborda mahsulot qolib ketadi) yoki tengligi (ko’p bo’lishi mumkin emas) umumiy miqdorlarni solishtiruvchi, nazorat qiluvchi =ЕСЛИ( О12=Р11, "Mos keladi", "Mos kelmaydi") formulasini kiritib qo’yamiz. Olib ketilayotgan va etkazilatgan mahsulotlar miqdorini ko’rsatuvchi yacheykalarga nom berib qo’yamiz. O6:R10 diapozon belgilab, «Вставка» менюсида «Имя»->«Создать» buyrug’i tanlanadi. «Создать имя» muloqotli
44 darchasida «OK» tasdiq tugmasi bosiladi. Yuqorida ko’rsatilgan amallarni o’xshash ravishda J11:N12 diapozon uchun ham bajarib ko’ring. Bu bilan etkazilayotgan, talab qilinayotgan, olib ketilayotgan, mavjud bo’lgan mahsulotlarning ustun yoki satrlarda ifodalash kabi ma’lumotlarni kompyuterga kiritgan bo’lasiz. J13 katakka "Natija" yozuvini kiriting. Hamda u uchun formulalar qatori =СУММПРОИЗВ(P;X) formulasini kiritamiz. J13 va K13 yacheykalarining birlashtirish maqsadga muvofiq. Buni amalga oshirish uchun «Формат» menyusidagi «Ячейка» buyrug’i orqali hosil qilinadigan darchaning «Выравнение» bo’limida kataklarni birlashtirish parametrini o’rnatamiz. Demak, chiziqli dasturlash masalasini hal qilish uchun hamma berilganlar uchun jadvallarni tayyor qilib bo’ldingiz. Masalaning echimini topish uchun «Поиск решения» buyrug’i «Сервис» menyusida tanlab olinadi. «Поиск
belgilab ko’rsatish yo’li bilan o’rnatiladi. Navbatdagi vazifa «Равной» (barobar) bo’limida «минимальную значению» (eng kichik qiymat) ni topish va ko’rsatishdan iborat. o’zgaruvchi qiymatlar, ya’ni echimlar chiqariladigan diapozon (massiv)ni «Изменяя ячейка», o’zgaruvchi yoki izlanayotgan echimlar katagi maydonida ko’rsatiladi. Buning uchun biz avval aniqlab nom berib qo’ygan X massiv nomini kiritish yoki sichqoncha yordamida J7:N10 diapozonni ajratib ko’rsatish mumkin. Chegirmalar sistemasi (doimo mavjud, chunki, hech bo’lmaganda, X ij
lar noldan katta bo’lishi kerak) «Ограничения» (Chegaralar) maydonida ko’rsatiladi. Chegara qo’shish uchun «Добавить» (qo’shimcha) tugmasi orqali hosil qilingan «Добавление ограничения» darchasidagi «Ссылка на ячейку» (shartlar qabul qiluvchi yacheyka) uchun «Ограничения» maydonida shartlar kiritaladi (Bu erda shartlar =, >, <, <=, >= matematik simvollar orqali ko’rsatiladi). Bizning misolda X ij 0 hamda Х ij butunligi sharti «Х=целое» (butun) hamda Х>= ko’rinishida kiritiladi.
45 Talab va taklif teng bo’lishi hamda omborda mahsulot qolib ketmasligi sharti esa "J11:N11=J12:N12 - (qilingan xarajat iste’molchi talabidan kam bo’lmasligi kerak) kiritiladi. Bu erda tenglik belgisi o’rnida >= belgisi maqsadga qarab o’z o’rnida ishlatishi mumkin. Xuddi
shunga o’xshash "Добавление ограничения" darchasida "О7:О10=Р7:Р10" shartni ham kiritamiz.
Поиск решения bu holdagi umumiy ko’rinishi quyidagicha bo’ladi.
Endi natijani olish uchun «Выполнить» tugmasini bosamiz. Mos echimlarni topish echimlarni topish jarayoni boshlanadi ma’lumotlar qatorida ish borishi haqida ma’lumotlar ko’rsatilib turiladi. So’ng «Результеты поиска решения» (natijalar) darchasi hosil bo’ladi. Natijalar X massiviga mos ravishda yozildi.
Ushbu masalani hal qilish algortimini saqlab qolish imkoniyati mavjud bo’lib, u ham «Результеты поиска решения» (Echimni topish natijalari) darchasi orqali amalga oshiriladi.
46
Ushbu darchadagi «Сохранить сценарий» orqali echimni topish algoritmiga nom berib, saqlab qo’yamiz. «Справка» tugmasini bosish bilan qo’shimcha ma’lumotlarni olishimiz ham mumkin. Echimlar ko’rsatilgan jadval quyidagicha tasvirlandi:
grafik ko’rinishda ham ifodalash mumkin. Buning uchun Вставка - > Диаграмма buyrug’idan foydalaniladi.
47 2.3.Elektron jadvallar moduli bo’yicha ma’ruza, amaliy-laboratoriya mashg’ulotlarini tashkil etish va o’tkazish metodikasi
Mamalakatimizning rivojlanishi, dunyo miqyosidagi o’rni va solohiyatida ta’lim sohasidagi islohotlarning amalga oshirilishi va kiritilayotgan yangiliklar muhim ahamiyat kasb etadi. Bu borada olib borilayotgan tadqiqotlar va amaliy ishlar «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» va «Ta’lim to’grisida» gi qonunlarda ko’rsatilgan talablarga mos keladi [1].
Ta’lim tizimidagi bu islohotlarning amalga oshirilishi natijasida har bir fanning mazmunini qayta tahlildan o’tkazish, ta’lim bosqichlarida fanning uzviylik va uzluksizligini ta’minlash asosida hayot bilan boglab olib borish jihatidan qarab o’tish kerak. Shu sababli kasb-hunar kollejlarida informatika fani umumta’lim fani sifatida kiritilgan. Informatika umumta’lim fanining maqsadiga ko’ra, o’rta maxsus, kasb- hunar ta’limi muassasalarida ta’lim olayotgan talabalarga informatika ning amaliy jihatlari haqida
bilimlar berish,
zamonaviy kompyuterlarning dasturiy ta’minotlaridagi amaliy dasturlar paketidan foydalanib, mutaxassislikka yaqin amaliy ishlarni bajarish, ularning kelgusi mutaxassislik hayotidagi malakasini hosil qilish va zamonoviy axborot texnologiyalari haqida ma’lumotlar berishdan iborat. Bu esa talabalarning o’zi ustida ishlashini, tanlagan kasbiga, maqsadiga erishishni hamda o’z ishlarini nazorat qilishlarini talab etadi. Ushbu fanni o’qitish asosan ma’ruza va amaliy-laboratoriya mashg’ulotlari ko’rinishda amalga oshiriladi. Kasb-hunar kollejlaridagi informatika umumta’lim fanidan amaliy-laboratoriya mashgulotlarini olib borishda guruhlar ikkita kichik guruhlarga bo’linadi. Bunday dars jarayonini tahlil qiladigan bo/lsak, quyidagi kamchiliklarni kuzatish mumkin: -o’quvchilarning topshiriqni tushunmasdan bajarishiga olib keladi; -kerakli manbalardan foydalanmaslik, an’anaviy dars shakllarida qotib qolishlariga olib keladi;
48 - ko’p vaqt ketadi; -kasbiy faoliyatlariga oid topshiriqlar berilmasdan, mavzudan tashqariga chiqmasdan qoladi.
Yuqoridagilarni bartaraf qilish har bir pedagogning burchidir. Informatika umumta’lim fani yuzasidan olib boriladigan mashgulot nazariy va amaliy shakllarda tashkil etadi. Nazariy darslar ma’ruza shaklida, amaliy darslar esa amaliy-laboratoriya va mustaqil ta’lim shakllarida olib boriladi. Kasb-hunar kollejlarida informatika umumta’lim fanidan olib borilayotgan darslarni kuzatish jarayoniga oid mulohazalardan bu bo’lim bo’yicha quyidagi xulosalarni aytib o’tishni joiz deb topdik. - Nazariya bilan amaliyot birgalikda olib borilmaydi; - nazariy darslarda pedagogik va axborot texnologiyalari kamdan kam vaqtda qo’llaniladi. - amaliy darslarda topshiriqlarni tanlashga e’tibor berilmaydi; - o’qituvchilarning metodikasi turlicha; - mutaxassislik sohalariga tadbiqlari uchun vazifalar berilmaydi; - mavzuning asosiy imkoniyatlari kasbiy sohalarga taalluqlilari ko’rsatib o’tilmaydi. o’qituvchi fan metodikasiga kirishdan oldin darsga tayyorlanish davrida dars ishlanmasi(plan konspekt) yozishi
kerak. Hozirgi
kunda pedagogik texnologiyalarning kirib kelishi bilan dars ishlanmalari takomillashib bormoqda. Dars ishlanmasi tuzishdan ko’zlangan maqsad o’qituvchining dars soatidagi foaliyatini rejalashtirish, dars mazmunini boyitish, ta’lim samaradorligini oshirishdan iborat. Davlat ta’lim standartlari, o’quv dasturlari bilan birga ta’lim jarayonida yangi pedagogik va axborot texnologiyalarining keng qo’llanilishi tufayli darsga qo’yilgan talablar ham o’zgarib bormoqda. Biz nazariy darslarning tashkil etilishi va undagi ma’lumotlarni uyidagi «Texnologik xarita» orqali amalga oshirdik: 1. Darsning mavzusi.
49 2. Darsning maqsadi. 3. Darsning turi. 4. Darsda yoritilishi lozim bo’lgan asosiy tushuncha va atamalar. 5. Dars uchun jihozlar va ma’lumotlar manbalari. 6. Dars bosqichlari va vaqt taqsimoti. Yuqoridagi texnologik xarita tartiblari va uni o’qitish jarayonidagi o’zgarishlarni o’zgarmas deb qabul qilmaslik kerak. Chunki mashғulot turi va uni o’qitish usullariga qarab o’zgartirib borish ham mumkin. Laboratoriya mashғulotlari dars tizimi shaklida olib borilmaydigan mashғulot turi bo’lib, u maxsus jihozlangan xona yoki alohida ajratilgan tajriba maydonchalarida, shuningdek, bevosita ta’lim ishiga aloqador ma’lum bir masalalarni (ob’ektlarni) kuzatish, o’rganish yo’li bilan olib boriladigan mashғulotdir[80]. Amaliy-laboratoriya mashQuloti talaba yoshlarning fan bo’yicha amaliy ish ko’nikmalarini shakllantirib, fan va texnikaga ijodiy yondoshishini ta’minlaydi. Nazariy olgan bilimlarini amaliyotda mustahkamlaydi, yangi texnologiyalarning tahlili va uni kelgusi ishida rejlashtirishga imkon yaratadi. Bu mashғulotda talabalarga ilmiy izlanishlar olib borish malakasini beradi va tajriba natijalarini tahlil qilish va uni kelgusi kasbiy faoliyatida qo’llay olishning umumiy metodikasini egallash imkonini beradi. Unda talabalar mustaqil ravishda topshiriqlar bajaradilar va tajribadan o’tkazadilar. Natijada o’z-o’zini baholash imkoniyati yaratiladi, ya’ni nimalarga qodir, nimalarni o’rganishi kerakligini anglab etadilar. Amaliy-laboratoriya mashғulotlarini tashkil etish va ularni o’tkazish usullari haqida ham bir qator olimlar ilmiy tadqiqot olib borishgan. Ulardan A.Abduqodirov, I.Isakov, Abduraximov D., Toshtemirov D. lar ilmiy ishlarida ta’lim tizimidagi informatika va boshqa fanlar bo’yicha laboratoriya mashғulotlarining o’rni, ahamiyati, tashkil etish usullari va ularni o’qitishda qo’llash haqida to’xtalib o’tganlar.
50 Biz quyida amaliy-laboratoriya mashғulotlarini rejalashtirish va uni tashkil qilishning zamonaviy pedagogik va axborot texnologiyalariga asoslangan holda quyidagi bosqichlarini keltirishni lozim topdik. - amaliy-laboratoriya mashғulotining mavzusi; - mavzuning maqsadi, o’quvchilar shu mavzu asosida nimalarni bilib oladilar va qanday ko’nikma, malakalarni hosil qiladilar; - nazariy materiallar bilan qisqacha tanishtirish, mavzuga tegishli ayrim formulalar va funktsiyalar tavsifini keltirish; - namunaviy topshiriqlarni keltirish; - talabalarning mustaqil bajarishi mumkin bo’lgan topshiriqlarni quyidagicha 3 turga ajratish mumkin: Download 0.76 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|