O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi I. K. Umarova. G. Q. Salijanova

Mineral zarrachalarni zaryadlash usullari 
 
Elektr separatsiyada asosan mineral zarrachalarning elektr o‘tkazuvchanligi, dielektrik 
o‘tkazuvchanligi, ishqalash orqali elektrlash va adgeziya xossalaridagi farq ishlatiladi. 
Elektr o‘tkazuvchanligiga qarab minerallar 3 guruhga bo‘linadi: 

solishtirma elektr o‘tkazuvchanligi 10
2
–10
3
Sm/m li o‘tkazgichlar; 

solishtirma elektr o‘tkazuvchanligi10–10
-8
Sm/m li yarim o‘tkazgichlar; 

solishtirma elektr o‘tkazuvchanligi <10
-8
Sm/m li dielektriklar; 
Bu guruhlardagi minerallarning har biri solishtirma qarshilikning ma’lum 
qiymati bilan harakterlanadi. O‘tkazgichlarga solishtirma qarshiligi <10
9
Om

m, 
dielektriklarga >10
12
Om

m minerallar kiradi.
Elektr maydonida o‘tkazgichlar va dielektriklar o‘zlarini turlicha to‘tadilar. Agar 
elektr maydoniga o‘tkazgich joylashtirilsa, uning yuzasida elektr zaryadlari hosil 
bo‘ladi, bunda o‘tkazgichning bir uchida ortiqcha elektronlar hosil bo‘ladi (manfiy 
zaryad), ikkinchi uchida esa elektronlar etishmaydi (musbat zaryad). O‘tkazgich elektr 
maydonidan chetlashtirilsa ikkala qarama–qarshi zaryadlar muvozanatlashadi va jism 
zaryadsizlanadi. O‘tkazgich zaryadlangan jism bilan to‘qnashganda tokni yaxshi 
o‘tkazgani uchun bir xil zaryad hosil qilib zaryadlangan jismdan itariladi. 
Dielektriklar esa elektr maydonida o‘zini boshqacha to‘tadi. Dielektrikning har 
qaysi molekulasida bir vaqtning o‘zida ham manfiy, ham musbat zaryadlar joylashadi; 
shuni qayd qilishkerakki dielektrikning istalgan hajmida umumiy musbat zaryad 
manfiy zaryadga teng va dielektrikning har qaysi molekulasi elektr dipoli hisoblanadi. 

---

262 
Agar dielektrikni elektr maydoniga joylashtirilsa, uning ta’siri ostida 
zaryadlarning siljishi va maydonning kuchlanganligi yo‘nalishida elektr dipollarining 
orientatsiyasi sodir bo‘ladi. Dielektrikning yuzasida zaryadlar paydo bo‘ladi. Elektr 
maydonining ta’siri ostida dielektrikdagi zaryadlarning siljishi qutblanish deyiladi. 
Qutblangan dielektrikning yuzasida hosil bo‘lgan zaryadlar bog‘langan zaryadlar 
deyiladi. 
Qutblanish–bu elektr maydoni ta’sirida dielektrikda bog‘langan zaryadlar 
joylashishini o‘zgartirishni tartibga solish. Bu o‘zgarish dielektrikdagi manfiy 
bog‘langan zaryadlar yuqoriroq potentsial yo‘nalishida, musbat bog‘langan zaryadlar 
esa pastroq potentsial tomonga ko‘chadi.