O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi I. K. Umarova. G. Q. Salijanova

1.2. Bоyitish jarayonlari va va usullari
Foydali qazilmalarni boyitish jarayonlari uchta jarayonlarni o'z ichiga oladi: 
Foydali qazilmalarni boyitish jarayonlari quyidagi uchta asosiy katta jarayonga 
bo‘linadi: 
1) tayyorlash jarayonlari; 
2) asosiy jarayonlar; 
3) yordamchi jarayonlar. 
Tayyorlash jarayonlari – o'tkazishdan maqsad mineral zarrachalarni yuzasini
ochib berishdan iborat bo'lib; elash, maydalash, yanchish va klassifikatsiyalash 
jarayonlarini o'z ichiga oladi. 
1) maydalash; 
2) elash; 
3) yanchish; 
4) tasniflash. 
Asosiy jarayon - o'tkazishdan maqsad mineral zarrachalarni ajratib olishdan 
iborat bo'lib, gravitatsiya , flotatsiya, magnit , elektr, qo'lda saralash va boshqa 
usullarni o'z ichiga oladi. Boyitishning asosiy usullari: gravitatsiya va flotatsiya usullari 

---

35 
bo'lib, ular boyitish fabrikalarida ko'proq qullaniladi. Asosiy boyitish jarayonlari 
quyidagi turlarga bo‘linadi: 
1) gravitatsiya usulida boyitish; 
2) flotatsiya usulida boyitish; 
3) magnit usulida boyitish; 
4) elektr usulida boyitish; 
5) maxsus kimyoviy usulda boyitish va h.k. 
Foydali qazilmalarning turlari, ularning fizik - kimyoviy tarkibi va tasnifiga 
qarab, yuqorida keltirib o‘tilgan ma’lum bir texnologiyadagi boyitish usuli tanlanadi
. 
Yordamchi jarayon - foydali qazilmalarni boyitishning oxirgi jarayoni 
qisoblanadi.Yordamchi jarayonlarni o'tkazishdan maqsad ajratib olingan boyitma 
(kontsentrat) va chiqindini qayta ishlashdir. Yordamchi jarayonlar o'z navbatida 
suvsizlantirish va changsizlantirish jarayonlariga bo'linadi. 
Yordamchi jarayonlar quyidagilardan iborat: 
1) suvsizlantirish; 
2) quyiltirish; 
3) suzish (olingan boyitmalarni); 
4) quritish (olingan boyitmalarni); 
5) changsizlantirish; 
6) sexlarni shamollatish.
Gravitatsiya - usulida boyitish mineral zarrachalarning zichligidagi farqiga 
harab boyitishdir. 
 Flotatsiya usulida boyitish zarrachalarning gidrofob va gidrofil ya’ni, 
zarrachalarni namlanish va namlanmaslik xususiyatiga asoslanib olib boriladi. 
Flotatsiyaning moyli, ko‘pikli yoki ionli turlari mavjud. 
Magnit usulida boyitishda esa zarrachalarning magnitlanish xossalariga asoslanib 
olib boriladi. Bunday usulda asosan temir tarkibli rudalar boyitiladi. 
Elektr usulida boyitish- zarrachalarni kuchli elektr tokni o‘tkazuvchanligiga 
asoslanadi. Buning uchun konsentratlarni yanada tozaroq ajratib olish uchun elektroliz 
usulidan foydalaniladi.

---

36 
Maxsus kimyoviy usulda boyitish quyidagi usullarga bo‘linadi:
1) uyumlarda tanlab yeritish;
2) yer osti usulida tanlab yeritish; 
3) maxsus changlarda (katta hajmdagi idish va reaktorlarda) tanlab eritish.