O’zbekistоn respublikаsi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi I. Mislibаyev, F. Umarov yer osti konchilik ishlari texnologiyasi

7.6-§. Aralash qazish tizimlari 
Aralash qazish tizimlari qazish maydoni hududida bir vaqtning o`zida qazish 
va kon-tayyorlov ishlarini olib borishda ham stolbali ham sidirg`asiga qazish 
tizimlarining elementlari borligi bilan tavsiflanadi. Masalan, qatlamni tushish 
(ko`tarilish) bo`yicha kavjoyga yondashgan qiya lahimlarni gorizont balandligining 
bo`yicha o`tkazib, boshqalari kavjoy surilishi mobaynida barpo etilib borishi aralash 
qazish tizimiga misol bo`la oladi. Shuningdek, ishlatilgan havoni oldingi oraliq 
kvershlagiga, ko`mirni esa, orqadagi oraliq kvershlagiga tashish orqali yupqa o`ta 
qiya (tik) qatlamlarni qazish tizimi ham aralash tizimlar sirasiga kiradi. 
Ko`p sonli aralash tizimlar orasida juft shtreklar bilan qazish tizimi alohida 
ajralib turadi (7.11-rasm). Bu tizimning mohiyati shundaki, toq qavat (yarus)lar 
sidirg`asiga qazish tizimi bo`yicha to`g`ri yo`nalishda, juftlari esa lahimlar bilan 
chegaralanganligi uchun — stolbali tizimda qazib olinadi. 

---

232 
Ushbu aralash qazish tizimla atrof jinslari turg`un, o`rtacha turg`un sifatiga 
ega, geologik buzilishlari kam, qalinligi o`rtacha (1,5 m gacha), og`ish burchagi 15° 
gacha bolgan qatlamlarni, gazdorlik darajasi qanday bolishidan qat`i nazar, qazib 
chiqarishda qollaniladi. Ko`rilayotgan qazish tizimining variant qator afzallik va 
kamchiliklarga ega. 
7.11-rasm. Juft shtreklar bilan kombinatsiyalashgan qazish tizimi 
Afzalliklari: ish frontining tez rivojlanishi; lavalar alohida havo oqimlari 
bilan shamollatilishi tufayli shamollatish jarayonining samarali bo`lishi; lavalarning 
surilish tezligi yuqori bolishi; kuchli gazdorlikga va to`satdan gaz otilib chiqish 
xavfiga ega bolgan qatlamlarni qazishda ham qollanilishi mumkinligi. 
Kamchiliklari: qazish ishlari frontidan tola foydalanish imkoniyati yo`qligi; 
shtrek va uni qazish kavjoyi bilan tutashadigan joylarida kon bosimi ta`sirining 
kuchliligi; kon-tayyorlov lahimlarini saqlashning mehnattalabligi.