O’zbekistоn respublikаsi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi I. Mislibаyev, F. Umarov yer osti konchilik ishlari texnologiyasi

VII BOB. QATLAMLI KONLARNI QAZISH TIZIMLARI 
7.1-§. Qatlamli konlarni qazish tizimlari to`g`risida umumiy ma`lumotlar 
Qatlamli konlarni qazish tizimlari deganda qazish maydoni hududida vaqt va 
makon bo`yicha o`zaro boglangan tayyorlov va qazish lahimlarni o`tkazish tartibi 
tushuniladi. 
Har qanday qazish tizimiga quyidagi talablar qo`yiladi: kon ishlarini olib 
borish xavfsizligi ta`minlanishi; qazish ishlari samarador bo`lishi; insonni o`rab 
turgan muhit va yer osti ne`matlarini saqlash. 
Ishlarni xavfsiz olib borishni ta`minlash uchun qazish kavjoyidan, atbatta, 
ikkita 
chiqish 
yo`li 
bolishi 
shart. 
Shuningdek, 
kavjoy 
oldi 
ishonchli 
mustahkamlangan bolib, ish joylari uzluk- siz shamollatib turilishi kerak. Ko`mir 
changini bostirish, kon zarbasi va to`satdan ko`mir va gazning otilib chiqishi 
hodisalarini oldini olishga yo`naltirilgan tadbirlar o`tkazilishi ham talab etiladi. 
Qazish tizimining samaradorligiga 1 tonna ko`mirni qazib olishga 
sarflanadigan jonli va buyumlashgan mehnat miqdorining mumkin qadar minimal 
bolishini ta`minlash hisobiga erishiladi. Mehnat unumdorligining yuqori bolishi 
qazish tizimining samarali bolishida katta ahamiyatga egadir. Chunki 1 tonna qazib 
olingan ko`mir tannarxining qariyb 40% ni ish haqi tashkil qiladi. Mehnat 
unumdorligini oshirish esa qazish jarayonlarini mexanizatsiyalash darajasi, 
ishchilarning kasbiy malakasi, kavjoylarda qazish ishlarini tashkil qilish usuli va shu 
kabi muhim omillarga bogliqdir. 
Yer osti ne`matlarini saqlash foydali qazilma yo`qotilishi, xomashyo 
konditsiyasi va boshqa sifatiy ko`rsatkichlar miqdorini belgilovchi asosiy Davlat 
qonuni va qonuniyatlari asosida amalga oshiriladi. 
Qazish tizimlari quyidagi muammolarni hal qilish asosida ishlab chiqarish 
jarayonlarini kompleks mexanizatsiyalash, qazish ishlarini konsentratsiyalash (kavjoy 

---

206 
yuklamasini ko`paytirish) va ishonchliligini ta`minlash uchun qulay sharoit yaratib 
bera olishi kerak: 
kon-tayyorlov va qazish ishlarining o`zaro salbiy ta`sirini yo`qotish; 
qazish kavjoylarining tashish va shamollatish sharoitlari bo`yicha 
avtonomligini ta`minlash; 
kon lahimlarini saqlashning samarali usullarini qo`llab, lava uzunligining 
turg`un olchamlarini ta`minlash maqsadida В qazib olish kompleks va agregatlarining 
yuqori unumdorlik bilan Яш ishonchli ishlashiga sharoit yaratish; 
gaz ajralib chiqadigan joylajrda gazsizlantirish bo`yicha tadbirlar o`tkazish 
asosida qazish lavalarida bajariladigan ishlarga gaz ta`sirini kamaytirish; 
ko`zda tutilmagan hollarda lavalar to`xtab qolishiga sabab bo`ladigan 
geologik buzilishlarni bashorat qilish. [9]