O’zbekistоn respublikаsi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi I. Mislibаyev, F. Umarov yer osti konchilik ishlari texnologiyasi

7.5.3-§. Yupqa o`ta qiya (tik) qatlamlarni ship-pog`onali sidirg`asiga 
qazish tizimi 
Bu tizimda qavat nimqavatlarga bolinmasdan, qavat kversh- laglaridan har 
ikki tomon yo`nalishda qatlam bo`ylab qavat shtreklari o`tkaziladi (7.10-rasm). 
7.10 -rasm. Yupqa o`ta qiya qatlamlarni ship-pog`onali sidirg`asiga qazish tizimi: 1 — 
kvershlag; 2 — qavat tashuvchi shtreki; 3 — kesuvchi pech; 4 — prosek; 5 - shamollatuvchi pech; 6 
— shamollatuvchi shtrek. 
 
Tashish kvershlagidan 10 m masofada qisqa pech o`tkazilib, undan tashish 
shtrekiga parallel prosek o`tkaziladi va u shtrek bilan pechlar orqali tutashtiriladi. 
Kesuvchi pech o`tkazilgandan so`ng ko`mir qatlamida kavjoyga pog`ona 
shaklini beruvchi kirmalar pastdan yuqoriga yo`nalishida hosil qilinadi. 
Pog`onaning tushish bo`yicha olchami — pog`ona uzunligi, cho`ziqlik 
bo`yicha ikki pog`ona o`rtasidagi masofa pog`ona o`zishi deyiladi. Barcha pog`onalar 
o`rtasidagi o`zish masofalarining yig`indisi pog`onalarning cho`zilishi deb ataladi. 
Pog`ona balandligi qazilayotgan qatlamdagi ko`mirning qattiqligiga bog`liq 
bolib, qattiq ko`mirlar uchun 8—12 m, yumshoq ko`mirlar uchun esa 12—16 m 
bo`lishi mumkin. 
Pog`onalarning o`zishi qazib olinayotgan qatlam tiliklariga nisbatan karrali 
ravishda oshib borishi kerak. Masalan, tilik kengligi 0,9 m bo`lsa, o`zishi 1,8, 2,7, 3,6 
ga teng bolishi kerak. Pog`ona balandligi qancha katta bolsa, o`zish kengligi ham 
shuncha katta bo`ladi. Biroq o`zish kengligi oshib borgan sari osilib turadigan ko`mir 

---

231 
massivining qulab tushish xavfl ham ko`payib boradi. Shu sababli qattiq ko`mir 
qatlamlarini qisqa pog`onalar bilan qazishda pog`onani o`zishi 1,8 m, yumshoq 
ko`mirlarda 3,6 m dan oshmasligi tavsiya etiladi. 
Ship-pog`onali sidirg`asiga qazish tizimi atrof jinslarining mustahkamlik 
xususiyatlari va gazdorlik darajasi qanday bolishidan qat`i nazar o`ta qiya (tik) yupqa 
va o`rtacha qalinlikdagi (1,5 m gacha) ko`mir qatlamlarini qazib chiqarishda 
qollaniladi. 
Bu qazish tizimi kon-tayyorlov lahimlarining hajmi kichikligi, ularni 
o`tkazishda boshi berk kavjoylarning yo`qligi kabi afzalliklarga ega bolish bilan bir 
qatorda kamchiliklardan ham xoli emas. Kon lahimlarini saqlab turish xarajatlarining 
kattaligi, ko`mir qatlamini oldindan qo`shimcha razvedka qilish imkoniyatining 
yo`qligi ushbu qazish tizimining kamchilik sirasiga kiradi. 
Kavjoy to`g`ri chiziqli bo`lgan lava-qavat sidirg`asiga qazish tizimi tik 
qatlamlar ko`mirini faqat kombaynlar bilan qazib olishda qo`llanishi mumkin. [9]