O’zbekistоn respublikаsi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi I. Mislibаyev, F. Umarov yer osti konchilik ishlari texnologiyasi

7.8-§. Qisqa kavjoyli qazish tizimlari 
Qisqa kavjoyli qazish tizimlariga kamerali, kamera-stolbali va qisqa stolbali 
tizimlar kiradi. Bu qazish tizimlari uchun koni bosimini boshqarish usuli umumiy 
bo`lib, qatlam shipining qulab tushishiga vaqtinchalik yoki doimiy qoldiriladigan 
saqlovchi butunliklar i yordamida yo`l qo`yilmaydi. Ko`mir qazish ishlari esa qisqa 
kavjoylar bilan amalga oshiriladi (7.12-rasm). 
Kamerali qazish tizimi qollanilganda qazish ishlari kameralarda bajariladi. 
Kameralar orasida keyinchalik qazib olinmaydigan saqlovchi butunliklar qoldiriladi. 
Kameralar qatlam cho`ziqligiga nisbatan turli burchaklar ostida barpo etilishi 
mumkin. Shu bois kamerali tizim shaxta maydonini polli tayyorlashda ham, qavatli 
tayyorlashda ham qo`llanishi mumkin. 
Kameralar doimiy va davriy joylashishi mumkin: birinchi holatda kameralar 
orasida o`lchamlari teng bolgan texnologik saqlovchi butunliklar qoldiriladi, ikkinchi 
holatda esa qavat (yarus) hududida uchastkalarni bir-biridan ajratuvchi ancha keng 
saqlovchi butunliklar qoldiriladi. 

---

235 
7.12-rasm. Ko`mirni kombaynlar yordamida kamerali qazib olish tizimi. 
Kameralar kengligi atrof jinslarning fizik-mexanik xususiyatlariga ko`ra 4-
12 m, uzunligi esa 200-300 m gacha bolishi mumkin. Kameralar orasidagi saqlovchi 
butunliklar kengligi 2-6 m, uchastka saqlovchi butunliklarining kengligi 5-10 m 
bolishi mumkin. 
Kameralarda ko`mir qazish burgllab portlatish yoki mexanik usullarda olib 
borilishi mumkin. Kamerali qazish tizimi MDH mamlakatlari ko`mir konlarida juda 
kam qollaniladi, O`zbekistonda esa umuman qollanilmaydi, chunki bu qazish tizimi 
qollanilganda foydali qazilmaning yo`qotilishi 40% va undan ham ko`proq bolishi 
mumkin. 
Kamerali qazish tizimi AQSH, Kanada, Avstraliya va boshqa chet el 
mamlakatlarida qollaniladi. Bu mamlakatlardagi ko`mir, tuz va boshqa mineral 
xomashyo konlarining kon-geologik, kon- texnik sharoitlari ushbu tizimni samarali 
qollash uchun imkon beradi. 
Kamera-stolbali qazish tizimi qalinligi 1,5-3 m, oglsh burchagi 15° gacha 
bolib, 300 m gacha chuqurlikda joylashgan ko`mir qatlamlarini qazishda samarali 
qollanishi mumkin. Qatlam atrof jinslari turg`un va o`rtacha turg`unlikka ega hamda 
gazdorlik darajasi 10 m3/t dan ko`p bolgan qatlamlarni qazishda qo`llanilganda 
kamera-stolbali tizimning samaradorligi yanadaj ko`proq bo`ladi. Xavfsizlik nuqtayi 
nazaridan bu qazish tizimi o`z-o`zidan yonishga moyil, to`satdan ko`mir va gaz otilib 
chiqishi xavfiga ega, shuningdek, kon zarbasi bolishi mumkin bolgan ko`mir 
qatlamlarini qazish uchun tavsiya etilmaydi. 

---

236 
Kamera-stolbali qazish tizimida shaxta maydoni pollargal bo`linadi, ularning 
o`lchamlari qatlamning yotish sharoitigai nisbatan aniqlanadi. Polning qiya lahimidan 
kengligi 
3,6-5,4 
m 
bo`lgan 
juft 
shtreklar 
o`tkaziladi 
va 
ular 
anker 
mustahkamlagichlari bilan mustahkamlanadi. Yarusning qiyaligi bo`yicha balandligi 
160-200 m bo`lib, teskari yo`nalishda qaziladi. 
Kamera-stolbali qazish tizimi qo`llanilganda kengligi 5,4 m bo`lgan 
kameralar qatlam ko`tarilishi yo`nalishida yarusning bor balandligi bo`yicha 
o`tkazilib, anker mustahkamlagichi bilan mustahkamlanadi. Kameralar orasidagi 
saqlovchi butunliklar kengligi 12-15 m gacha bolishi mumkin. 
Dastlab o`zaro har 35-40 m da tutashtirmalar bilan birlashtiriladigan ikkita 
kamera o`tkaziladi. Ikkinchi kamera o`tkazilgandan keyin (bu kamera ehtiyot chiqish 
va shamollatuvchi lahim vazifasini ham o`taydi), shamollatish shtreki orqali 
kombayn birinchi kameraga kiritiladi va kameralararo qoldirilgan saqlovchi 
butunliklarni diagonal kirmalar bilan qazish boshlanadi. Qazish tartibi yuqoridan 
pastga boladi. 
Kirma (zaxodka) - bu qisqa kavjoy bolib, qazilgan bo`shliqqa bevosita 
yondashadi. Kirmaning uzunligi 7 m atrofida bocladi. Kirmalar orasida eni 1,0-1,5 m 
bolgan saqlovchi butunliklar qoldirilgan bolib, ular keyinchalik mustahkamlagichlar 
qollanmasdan qazib olinishi mumkin. 
Kameralararo qoldirilgan saqlovchi butunliklar qazib olingandan so`ng 
uchinchi kamera o`tkaziladi, ikkinchi kameradan esa saqlovchi butunliklar bartaraf 
etiladi (qazib olinadi). 
Kamera-stolbali qazish tizimi qator afzallik va kamchiliklarga ega. Qazish 
va kon-tayyorlov lahimlarini o`tkazish ishlarida aynan bir rusumdagi agregatlar 
qollanishi natijasida kon-qazish ishlari texnik-iqtisodiy ko`rsatkichlarining yuqori 
bolishi tizimning asosiy afzalligi hisoblanadi. Biroq kamera-stolbali qazish tizimida 
ko`mirning yo`qotilishi juda katta (35-40% dan ham ko`proq bo`lishi mumkin). 
Shuningdek, ushbu tizimning qo`llanish doirasi ko`mir qatlamining og`ish burchagi, 
yotish chuqurligi va gazdorlik darajasi bilan cheklanadi.