O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universityeti huzuridagi pedagog kadrlarni qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish tarmoq markazi

4. Hаvо bilаn sоvitish tizimi tuzilishi vа ishlаshi. Ichki yonuv dvigatelining sovutish tizimi issiqlikni qizigan qismlaridan majburiy ravishda olib va bu issiqlikni atrof-muhitga yetkazishga xizmat qiladi. (1800-2400°C qizish davomida, 600-1000°C toʻliq yuklanish sikli boshidagi oʻrtacha harorat) dvigatel silindrlarida gazlar yuqori haroratlarda atrof-muhitga issiqlikni tabiiy qaytishi yetarli emas, chunki majburiy qizdirish talab qilinadi. Issiqlik tarqalishining buzilishi ishqalanuvchi sirtlarda moy yonishi va dvigatel qismlari qizib ketib, xolatining yomonlashishiga olib keladi.
Qismlar materiallarining mustaxkamligini keskin pasayishiga va hatto ularni ishdan chiqishiga (masalan, chiqarish klapanlari) olib keladi (11-rasm).

11-rasm. Havo bilan sovitiladigan dvegatellari sxemalari
a – V simon; b – qatorli; 1-gedromuftali ventilyator; moy radiator; 3-g‘ilof; 4-deflektir
Ish paytida, avtomobil dvigateli uning funktsional holatiga salbiy ta’sir etyvchi yuqori haroratgacha, qiziydi. Haddan tashqari issiqlikni oldini olish uchun, avtomobil konstruksiyasida suyuqlik bilan va havo bilan sovutish tizimidan foydalaniladi.
Asosiy sovutish vositasi kuchli bosim bilan havo oqimi beruvchi ventilyator hisoblanadi. Ventilyatorga qo‘shimcha ravishda, ushbu sxemaning tarkibi silindrlarning yonish kameralarining sovutish qobirg‘alari va sovutish maydonini sun’iy ravishda oshiradigan silindr kallagining mavjud qobirg‘alari ta’minlaydi. Elementlarni izolyatsiya qilish uchun maxsus qoplamalar qo‘llaniladi. Deflektorlar havo oqimining yo‘nalishini tartibga soluvchi qurilmalar sifatida xizmat qiladi. Butun tizim turlicha nazorat datchiklari tomonidan kuzatiladi.
Ishlash prinsipi. Kallakning eng ko‘p qizdirilishi va silindr soxasini hisobga olgan holda, asosiy havo oqimi ularga yuboriladi. Eng to‘liq sovitish xususiyatiga erishish uchun sovutish qovurg‘alari hosil qilgan kanallar orqali havo oqimi tarqatiladi. Bir nechta deflektorlar tufayli oqimni yanada rivojlantirish dvigatel blokining qolgan qismlariga yo‘naltiriladi.
Deflektorlar nozik, ammo juda qattiq metall plastinalardan ishlangan. Kiruvchi havo miqdori juda katta. Ventilyator har bir daqiqada deyarli 30 kubometr havo oqimini yetkazib bera oladi, bu esa kichik hajmli va kam quvvatli dvigatelning to‘liq ishlashini funksional muhitning har qanday haroratida cheklovisiz ta’minlaydi. Sovutish zichligi darajasi termostat va havo regulyatorlari yordamida avtomatik ravishda o‘zgaradi.