O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta Maxsus ta’lim vazirligi Islom Karimov Nomidagi Toshkent davlat texnika

O’n sakkiz yoshga to’lmagan yoshlarni ishga qabul qilish. MKning 77-moddasiga muvofiq, ishga qabul qilishga o’n olti yoshdan yo’l qo’yiladi. O’n besh yoshga to’lgan shaxslar otasi yoki onasining yoki ular o’rnini bosuvchi shaxs (vasiy, homiy)ning yozma roziligi bilan ishga qabul qilinishi mumkin. Bundan tashqari, yoshlarni mehnatga tayyorgarlash maqsadida umumta’lim maktablari, hunar-texnika bilim yurtlari va o’rta–maxsus o’quv yurtlarining o’quvchilarini o’n to’rt yoshga to’lganlaridan keyin ota-onasining roziligi bilan ishga qabul qilishga yo’l qo’yiladi. O’n to’rt yoshdan o’n besh yoshgacha bo’lgan o’smirlar, agar sanab o’tilgan o’quv yurtlarida o’qimasalar, ishga qabul qilinishlari mumkin emas. MKning 241-moddasiga muvofiq, o’n sakkiz yoshga to’lmagan shaxslarmehnatidan shu toifa xodimlarning sog’lig’i, xavfsizligi yoki ahloq-odobiga ziyon yetkazish mumkin bo’lgan mehnat sharoiti noqulay ishlarda, yer osti ishlarida va boshqa ishlarda foydalanish taqiqlanadi. O’smirlarni ishga qabul qilishda ularning sog’lig’ini muhofaza qilish borasida qonun hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa kafolatlarni ham hisobga olish zarur. Bular og’ir yuk ko’tarish va tashishning yo’l qo’yilishi mumkin bo’lgan normalarini markazlashtirilgan tartibda belgilash, voyaga yetmaganlarni, tungi ish vaqtidan tashqarii ishlarga, dam olish kunlaridagi ishlarga va boshqalarga jalb etishning taqiqlanishi va boshqalardir.

Ayollarni ishga qabul qilish. Mehnat sharoiti noqulay ishlarda, shuningdek, yer osti ishlarida ayollar mehnatidan foydalanish taqiqlanadi, yer ostidagi ba’zi ishlar (jismoniy bo’lmagan ishlar yoki sanitariya va maishiy xizmat ko’rsatish ishlari) bundan mustasnodir. Bundan tashqarii, ayollarning ular uchun mumkin bo’lgan normadan ortiq yukni ko’tarishlari va tashishlari mann etiladi. Homiladorligi yoki bolasi borligi sababli ayollarni ishga qabul qilishni rad etish taqiqlanadi. Bunday rad etish mehnat to’g’risidagi qonunlarni buzish hisoblanadi va aybdor mansabdor shaxsni javobgarlikka tortishga olib kelishi mumkin. Ish beruvchi homilador ayolni yoki uch yoshga to’lmagan bolasi bor ayolni ishga qabul qilishni rad etganda rad etish sababini ularga yozma shaklda ma’lum qilishi shart.

Haqi to’lanadigan jamoat ishlariga qabul qilish. Haqi to’lanadigan jamoat ishlari deganda davlat organlari tomonidan tashkil etiladigan maxsus kasb-kor tayyorgarligini talab etmaydigan, hamma bajaradigan belgilangan tartibda ishsiz deb tan olingan shaxslarning vaqtinchalik ixtiyoriy mehnat faoliyati turlari tushuniladi. Jamoat ishlarining quyidagi turlari tashkil etilishini tavsiya etadi: shahar (tuman) hududini obodonlashtirish: turar-joy, kasalxona, maktablar, maktabgacha tarbiya bolalar muassasalari, qariyalar uylari va nogironlar uylari, hamda boshqa ijtimoiy muassasa ob’yektlarida tuzatish va ish bajarishda qurilish tashkilotlariga yordam yordam ko’rsatish, bahorgi dala ishlari, pichan o’rish, hosilni yig’ishtirish davrida qishloqqa yordam berish, sabzavot bazalarida ishlash, yovvoyi meva, qo’ziqorin va o’tlarni terish, yuklash-ortish ishlari, keksa va nogiron kishilarni parvarish qili shva boshqalar. Avariyalar, tabiiy ofatlar va shunga o’xshash boshqa voqyealaroqibatlarini tugatish zaruriyati bilan bog’liq faoliyat turlarini jamoat ishlariga tegishli, deb hisoblashga yo’l qo’yilmaydi. Jamoat ishlari, odatda, maxsus kasb-kor tayyorgarligini talab etmasligi sababli, ishga kiruvchidan ma’lumotini, kasbini, mutaxassisligini tasdiqlovchi hujjatlarni talab etishga zarurat ham bo’lmaydi. Shu bilan birga, biron-bir jamoat ishini bajarishga maxsus tayyorgarlikka ega bo’lgan shaxslar qo’yilishi mumkin bo’lsa, ishga kiruvchi tegishli hujjat taqdim etishi shart. Ish beruvchi jamoat ishiga kiruvchi bilan ikki oygacha davom etadigan muddatli mehnat shartnomasini yozma ravishda tuzadi. Jamoat ishlarini bajaruvchi shaxslarga qonun hujjatlariga belgilanganiga nisbatan qo’shimcha imtiyozlar va kafolatlar berish jamoa shartnomasida nazarda tutilishi mumkin. Jamoat ishlariga kiruvchi shaxslar uchun dastlabki sinov belgilanmaydi. Ishsiz shaxs jamoat ishlarida bo’lgan vaqt uchun ishsizlik nafaqasi to’lash to’xtatiladi. Bu ishlarni bajarish muddati mehnat stajiga qo’shiladi. Jamoat ishlarini bajarish to’g’risidagi shartnoma muddati tamom bo’lgandan keyin, taraflarning kelishuviga ko’ra, u yangi muddatga uzaytirilishi yoki nomuayyan muddatga qayta tuzilishi mumkin.