O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi jizzax politexnika instituti “qishloq xo’jalik mahsulotlarini qayta ishlash” kafedrasi «sut va go’sht mahsulotlarini saqlash va dastlabki ishlash texnologiyasi»

AMALIY MASHG’ULOT № 20

Hayvonlarni xushsizlantirish

Yirik mol va cho’chqalar xushsizlantiriladi. Mayda mol va buzoqlar xushsizlantirilmaydi. Xushsizlantirishdan maqsad mol oyog’iga g’ildirakli zanjir boylab osma yo’lga ko’tarishda ishchi mehnatining xavfsizlantirishdir.
Xushsizlantirish shunday olib borilishi kerakki bunda mol yuragining faolnyati o’zgarmasligi kerak. Yurak ishlab turganida mol so’yilsa uning qonsizlantirish to’lnq bo’lib, undan olinadigan mahsulotlar sifatli va saqlashga chidamli bo’ladi.
Hayvonlarni xushsizlantirishning bir muncha usullari bo’lib, hammasidan ham agar hayvon qonsizlantirilmasa oradan bir necha minut o’tgach u yana o’ziga keladi.
Bolg’a bilan xushsizlantirish. Bunda og’irligi 2 kilogramm va dastasi 1 metr bo’lgan bolg’adan foydalaniladi. Bunda molni qulog’idan o’ng ko’ziga va o’ng qulog’idan chap ko’ziga chiziqlar kesishgan yeriga bolg’a bilan uriladi. Urish kuchi bosh suyagini shikastlamasdan, faqat miyasini molekulyar aloqasini o’zgartira olishga yetarli hisoblanadi.
Otuvchi apparat bilan xushsizlantirishda tupponchadan foydalaniladi. Unda diametri 9 mm bo’lgan gazsiz sochma o’q solinib hayvonni miyasiga otiladi. Miyaga kirgan o’q hayvonni xushsizlantiradi. Bunda yurakni urishi davom etadi va qonsizlantirish jaryoni yaxshi natija beradi.
Eletronarkoz yordamida xushsizlantirish usuli hozirgi vaqtda keng tarqalgan rusm. Bu usul ma’lum kuchlanishga ega bo’lgan elektr tokining qisqa muddatda molning markaziy asab sistemasi ta’siriga asoslangan. Yirik mollarni xushsizlantirishda kuchi 1-1,5A va kuchlanishi 120 Volьtgacha bo’lgan o’zgaruvchan elektr tokidan foydalaniladi. Tokning kuchlanishi va xushsizlantirish muddati molning turiga, yoshiga va og’irligiga bog’liq. U 7-20 sekundni tashkil qilib molning yoshnga va fiziologik holatiga bog’liq. Elektr yordamida to’g’ri xushsizlantirish uchun mol ma’lum bir holatda turishi kerak. Buning uchun bitta yoki ikkita mol sig’adigan alohida xona boksdan foydalaniladi. Elektr toki ta’sirida xushsizlantirilgan mol boks (kichik xona)ning ichiga yiqiladi, so’ngra boks ochiladi va hayvon so’yish va nimtalash tsexining poli ustiga tushadi va uning orqa oyoqlari zanjir bilan bog’lanib, qonsizlantirish osma yo’liga elektr lebedka yordamida ko’tariladi.
Qonsizlantirish. Mollar yetkazilgan yoki osib qo’yilgan holda qonsizlantiriladi. Go’sht kombinatlarida asosiy mollar osib, vertikal usulda qonsizlantirish usuli qo’llaniladi. Qora mollarning tanasi vazniga ko’ra 4,2 foiz qon chiqsa, u qonsizlantirilgan bo’ladi. Lekin bu miqdor hayvon tanasidagi umumiy qon miqdorini 40-65 foizini tashkil etadi. Qonsizlantirish ishlari 6-8 minut davom etadi.
Terini shilib olish ishlari og’ir mehnat talab qiladigan operatsiyalardan bo’lib, ko’plab qushxonalarda mollar vertikal osib qo’yilganda amalga oshiriladi. Go’sht sifati sanitariya jihatidan qoniqarli bo’lishi uchun qushxonalarda terini shilish va tana (tush)ga dastlabki ishlov berishda turli vositalar (ilmoq, blok ustidan o’tkazilgan arqon va x.k.)dan keng foydalanib kelinmoqda.
So’yilgan molga quloq, burun va lablari atrofidagi terisi kesib olinadi, so’ng bosh terisi ung burun katagidan chap shoxigacha shilib olinadi. Tomog’idan kesib pastki labidagi xalqasimon kesikkacha yetkaziladi va boshning qolgan qismidagi terisi shilinadi, so’ngra birinchi bo’yin umurtqasi bilan ensa suyagi orasidan kesilib bosh tanada ajratiladi.
Terini tanadan shilib olish ikki bosqichdan iborat bo’lib, teri yuzasidan 30-35 foiz (bo’yinning 75%, kurakning 35%) pichoq yordamida shilinadi. Keyingi bosqichda har xil konstruktsiyadagi teri shilish mashinalari yordamida mexanik ishlov usuli bilan shilib olinadi.
Yirik mollarni so’yib birlamchi ishlov berish texnologik jaryonlari sxematik ravishda rasmda ko’rsatilgan.