O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi jizzax politexnika instituti

Amaliy mashg‘ulot - 8. Boltli birikmalar hisob

Boltlar po’lat konstruksiyalarning montaj birikmalarida ishlatiladi. Boltlar aniqligi normal, oshirilgan, O’ta mustahkam xillarga bo’linadi. Aniqligi normal boltlar uchun teshiklarning diametri boltlarning diametriga qaraganda 2-3mm ortiq, aniqligi oshirilgan boltlar uchun esa boltlarning diametriga teng qilib parmalab teshiladi.

Rasm 7-1. Bolt

Boltlar uzunliklari 40...200mm va diametrlari 10, 12, 14, 16, 18, 20, 22, 24, 27, 30, 36, 42, 48mm li qilib tayyorlanadi. Rezbali qismining uzunligi l0 quydagicha tanlanadi: diametri 10+14mm bo’lgan boltlar uchun l0 =20+25mm, diametri 16+20mm li boltlar uchun l0= 28+30mm, diametri 22+30mm bo’lgan boltlar uchun 10=35+50mm.

Normal boltlar uglerodli po’latdan tayyorlanadi. Ishlab chikarish texnologiyasiga qarab mustahkamligi bo’yicha bir necha sinfga bo’linadi: 4,6 dan 8,8 gacha. Bolt mustahkamligi ikkita son bilan belgilanadi. Birinchi sonni ikkinchisiga ko’paytirsak, materialning Oqish chegarasidagi normal qarshiligini aniqlaylmiz:

Birinchi sonni 10-ga kupaytirganda, po’latning vaqtincha bo’ladigan qarshiligini topamiz

Normal boltlarning diametri kichikroq bo’lgani uchun, elementlar birikmasi tez va onson bajariladi, lekin birikma yumshoq (podatlivыy- kuchuvchan) va deformatsiya hosil bo’lish imkoniyati bor. Shu tufayli hamma boltlar bir xilda ishlamaydi.

Aniqligi oshirilgan boltlar bilan bo’lgan birikmalar juda sifatli, mustahkam va deformatsiyasiz bo’ladi. Lekin ularni tayyorlash va biriktirish uchun kup vaqt sarflanadi va qiyin amalga oshadi.

O’ta mustahkamli boltlar Yuqorii harorat bilan ishlov berilgan (40 X 40 XFA va 38 XS) po’latlardan tayyorlanadi. O’ta mustahkam boltli birikmalar tutashtiriladigan qismlarni ushbu boltlar bilan tortib bir biriga nisbatan katta kuch bilan sikish natijasida siqiladigan sirtlarda yuzaga keluvchi ishkalanish kuchi tufayli ishlaydi. Ishqalanish kuchini oshirish uchun biriktirilayotgan qismlarning tutashadigan sirtlari moy, zang va boshqa ifloslardan tozalanadi.

Boltlarning tortilish kuchini belgilash maqsadi da ular maxsus kalitlar bilan mahkamlanadi. O’ta mustahkam boltlar turli kuchlar ta’siriga bardosh beradigan, ishonchli, siljimaydigan birikma bo’lish ini ta’minlaydi.

Boltli birikmalarni hisoblash

Boltlar kirkilish, ezilish va cho’zilish ga ishlashi mumkin. Shu sababdan, boltli birikma uchta kuchlanganlik holati uchun ayrim-ayrim tekshirib kuriladi. Bu tekshirishdan asosiy maqsad - birikmadagi ta’sir etayotgan hisob iy kuchni qabul kilish kobiliyatiga ega bo’lgan boltlar sonini aniqlashdir. Ta’sir etayotgan tashqi kuch boltlarga teng ta’sir etmokda deb faraz qilib hisob lanadi. Bitta bolt qabul kilishi mumkin bo’lgan hisob iy kuchni (№) quydagi formulalar bo’yicha Aniqilanadi:

Bolt kirkilishga ishlayotgan bo’lsa



paket materiallari ezilishga ishlayotganda

cho’zilish da esa

bu erda: - boltli birikmalarning hisobiy qarshilik lari;

d - boltning diametri;

-boltning kesim yuzasi;

-bolt kesimining netto yuzasi;

ns - boltdagi kirkilish kesimlarining soni;

Zt - bitta yo’nalish da eziladigan elementlarning eng kichik

jamlangan qalinligi; uv - birikmaning ishlash sharoitini e’tiborga oluvchi koeffitsient.

Birikmadagi boltlar soni quydagi formula bo’yicha Aniqilanadi:

bu erda: - bitta boltning eng kichik yuk ko’taruvchanligi.

O’ta mustahkam boltlarni hisob lash quydagi tartibda bajariladi. Avvalo boltning tula tortilishidagi buylama zurikish kuchi topiladi. So’ng bitta bolt bilan maxkamlangan elementlardagi tO’tash sirtlardan xar birining qabul qilal oladigan hisob iy kuch Aniqilanadi;



bu erda: - O’ta mustahkamli boltning cho’zilish dagi hisob iy qarshiligi,

µ - ishkalanish koeffitsienti, KMKdagi 2.03.05-97 13.2-jadvaldan qabul kilinadi,

γ_h - ishonchlilik koeffitsienti, KMK 2.03.05-97. 13.2-jadvaldan qabul kilinadi,

γ_B - birikma ishlash sharoitining e’tiborga oladigan koeffitsienti, boltlar soniga bog’liq: soni 5-gacha bo’lganda koeffitsient 0,8ga teng, 5 10 unda γB =1 ga teng, - bolt kesimining (netto) yuzasi.

Eslatmalar: 1.Boltlarni M bo’yicha rostlash usuli aylantirish payti bo’yicha rostlash, α- bo’yicha esa gayka burilishi burchagi bo’yicha rostlashni bildiradi.

Ishkalanish µ- koeffitsientlarining jadvalda kursatilganlardan qiymatlarini ta’minlovchi boshqa ishlash usullarini ulanayotgan yuzalar uchun kullashga ruxsat etiladi. Boltlar soni quydagi formula orqali aniqilanadi:

k- ulanayotgan elementlarning ishq