O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. T normuradov, B. E umirzaqov, A. Q tashatov

 Aralashmasi yo‘q ideal yarim o‘tkazgich zonalarining parametlarini 
aniqlash. Ideal xususiy yarim o‘tkazgichlarda Fermi sathi taqiqlangan zonaning 
o‘rtasida joylashadi. Absolyut nol temperatura deb qaralsa, yarim o‘tkazgich 
yuzasiga tushayotgan fotonlar elektronlarni E
V 
sath va undan pastki sathlardan 
chiqara oladi. E
V
dan E
B
(qattiq jism va vakuum chegarasi) gacha bo‘lgan 
energetik masofa fotoelektron chiqish ishiga teng bo‘ladi. Termoelektron chiqish 
ishi esa E
F
dan E
B
gacha bo‘lgan energetik oraliqni ifodalaydi (4.6-rasm). 
Ф
я
= 

я
+
2
g
E
. (4.11) 
Bu yerda Ф
я
– yarim o‘tkazgich uchun fotoelektronlar chiqish ishi, 

я 
– 
termoelektronlarning chiqish ishi, 

Е
g
– taqiqlangan zonaning kengligi. E
V
sathdan 
chiqayotgan elektronlar eng katta kinetik energiyaga ega bo‘ladi va uni quyidagi 
formuladan aniqlash mumkin: 
.
2
max
g
я
E
h
eV





(4.12) 
Yarim o‘tkazgichdan uchib chiqqan elektronlar kollektorga kelib tushadi, 
ya’ni mishen va kollektor orasida kontakt hosil bo‘ladi. Bu holda ularning Fermi 
sathlari bitta gorizontal chiziqda yotgani uchun (4.12) ni quyidagicha yozish 
mumkin: 
,
,
0
max
я
к
V
e
V
e
eV
eV








(4.13), (4.14)

К
– kollektorning termoelektron chiqish ishi. 

---

102 
2
E
g
E
g
eV
0
E
к.я
=eV
max
h

E
B
E
C
E
F
E
V
Ф
К
=

К
E
V
E
B

eV
4.6-rasm. Ideal yarim o‘tkazgich uchun tashqi fotoeffektning energetik sxemasi 
U holda eng tez elektronlarni to‘xtatuvchi potensial maydonining energiyasi 
2
0
g
K
E
h
eV





(4.15) 
bo‘ladi. Bu formuladan ko‘rinadiki, yarim o‘tkazgichlarda to‘xtatuvchi 
potensialning eng katta qiymati eV
0
, metalldan farqli ravishda, yorug‘liq kvanti 
energiyasi h

va kollektorning materialidan tashqari yarim o‘tkazgichning turiga 
ham bog‘liq bo‘lar ekan. Har xil yarimo‘tkazgich uchun E
g
ning qiymati ham har 
xil, demak E
Т0
ning qiymati ham har xil bo‘ladi. 
Bu formuladan eV
0
, h

va 

K
ning qiymatlarini bilgan holda taqiqlangan 
zona kengligi Е
g
ni ham aniqlash mumkin bo‘ladi. Umuman UBES yordamida 
yarim o‘tkazgichlarning (dielektriklarning ham) Е
V
, Е
F
, Е
C
sathlarining energetik 
o‘rnini, zonalarning kengligini aniqlash mumkin. Bulardan tashqari real yarim 
o‘tkazgichlar uchun yuzada zonalarning egilish kattaligini hamda taqiqlangan 
zonada hosil bo‘ladigan har xil donor va akseptor sathlarning holatini (o‘rnini) 
aniqlash mumkin.