O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. T normuradov, B. E umirzaqov, A. Q tashatov

Miqdoriy tahlil. OES ni amaliy qo‘llashda ko‘pgina hollarda yarim miqdoriy 
tahlil bilan chegaralanish mumkin. Ammo yangi texnologiyani amalga oshirishda, 
hamda yangi hosil qilinayotgan materialarning kimyoviy tarkibini o‘rganishda 
yuqori aniqlikdagi miqdoriy ma’lumotlar zarur bo‘ladi. Qattiq jism yuzada mavjud 
bo‘lgan elementlarning har birining miqdorini, ularning qancha qismi birikma hosil 
qilganligini, birikmalarni turini v konsentratsiyalarini aniqlash – miqdoriy tahlil 
deyiladi. 

---

72 
Miqdoriy tahlil qilishda tekshirilayotgan elementning oje-elektronlar toki 
bilan uning konsentratsiyasi orasidagi bog‘lanishni aniqlash zarur bo‘ladi. Oje-
elektronning toki sifatida Oje-cho‘qqining amplitudasi (intensivligi) yoki cho‘qqi 
osti yuzasi olinishi mumkin. Bu bog‘liqlikni biror 

elementning WXY oje-
jarayoni uchun quyidagi soddalashtirilgan ko‘rinishda yozish mumkin:
I

(wxy) = I
1
TN



(wxy)


(E
1
,E
w
)

(1+R
B
) (3.5) 
Bu yerda R
B
– elektronlarning orqaga qaytish koeffisiyenti, I
1
– birlamchi 
elektronlarning toki, T – analizatorning o‘tkazish qobiliyati, N

- 

-elementning 
atom zichligi,


(wxy) – WXY-oje-o‘tishning ehtimolligi, 

- oje-elektronlarning 
chiqish chuqurligi, E
1
- birlamchi elektronlarning energiyasi, 


(E
1 
, E
w
) - ichki W 
sathning ionlashish ko‘ndalang kesimi. 
Biz miqdoriy tahlilning ikki xil usulini qisqacha ko‘rib o‘tamiz. 
А) Tashqi etalonlar usuli  
Bu usulda tekshirilayotgan jismning Oje-spektrlari, tarkibida aniq 
miqdorli bizni qiziqtirayotgan element atomlari bo‘lgan, etalon namunaning Oje-
spektrlari bilan taqqoslanadi. 

elementning etalondagi 
Э
N

konsentratsiyasi 
ma’lum bo‘lsa, uning tekshirilayotgan jismdagi noma’lum 
T
N

konsentratsiyasini quyidagi formuladan topish mumkin: 
)
1
1
(
T
B
Э
B
T
Э
Э
T
J
Э
T
R
R
I
I
N
N








(3.6) 
Bu usulning asosiy afzalligi shundaki, bunda ionizatsiya ko‘ndalang kesimi 
va Oje-elektronlarning chiqish ehtimolini bilish shart emas. Bundan tashqari etalon 
va tekshirilayotgan jismning tarkiblari katta farq qilmasa 

э

Т 
ва R
В
Э

R
В
Т 
deb 
olish mumkin. Bu holda konsentratsiyani faqatgina Oje-cho‘qqilarning 
intensivliklari orqali aniqlash mumkin. 
Ammo kerakli etalonlarga har doim ega bo‘lish juda qiyin. Shuning uchun 
bu usul kam qo‘llaniladi.