O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. E. Mamarajabov, sh sh. Adinayev, R. A. Razzokov

Dasturning ish maydoni va uning ko`rsatgichlarini o`zgartirish 
Agar ishchi maydonida birorta ham ob’ekt tanlab olinmagan bo`lsa yoki 
umuman mavjud bo`lmasa, u holda boshqaruv paneli xossalari filmning umumiy 
parametrlarini ko`rsatadi. Qandaydir ob’ektni olsangiz xususiyatlar formati 
avtomatik ravishda o`zgaradi. 16- rasmda butun film uchun xususiyatlar holati 
paneli formati ko`rsatilgan. Bunda Properties paneli quyidagi elementlardan tashkil 
topgan bo`ladi: 

Document (Hujjat) matn maydoni, tahrirlanadigan fayl nomi tasvirlanadi; 

---

311 
Hujjatning xususiyatlar formati holati

Size (Razmer) tugmasi, ish stoli o`lchamini tasvirlab beruvchi tugma (16- 
rasm); 

Publish(Publikatsiya) tugmasi; uni bosish bilan avval o`rnatilgan parametrlar 
asosida film nashrini boshlaydi; 

Background(Fon) tugmasi; uni bosish bilan filmning fon rangini tanlash 
palitra oynasi hosil bo`ladi. Shu oynadan filmning kerakli foni rangi tanlab olinadi; 

Frame Rate(Skorost kadrov) matnli maydon, animatsiyaning kadrlar 
almashish tezligini belgilaydi; 

? (so`roq) belgisi tasvirlangan tugma HTML-formatidagi kontekstli 
ma’lumotnomani chaqirib beradi; 

Yulduzchalar tasvirlangan tugma. Bu tugmani bosish bilan Accessibility 
(Dostupnost) panelini ochiladi; bu panel filmning barcha elementlari uchun 
qo`shimcha xususiyatlarni o`rnatish uchun mo`ljallangan.
Document Properties muloqot oynasi 
Ish maydoni oynaning butun markaziy qismini egallaydi. Ish maydonida 
ob’ektlar ustida har qanday tahrirlash ishlarini amalga oshirish mumkin. Faqatgina 
montaj stolining tegishli kadriga ob’ektlar mos kelsa maqsadga muvofiq bo`ladi. Ish 
maydoni keng bo`lishidan maqsad: 

sahnadan tashqari ishlarni bajarish; 

---

312 

ob’ektni sahnaga kirishidan oldin yoki chiqib ketgandan keyingi holatlarni 
hosil qilish uchun zarur bo`ladi; 

ish maydoni ostida unga tegishli uskunalar paneli joylashgan. Unda quyidagi 
interfeys elementlari joylashgan: 

strelkali tugma butun sahnani tahrirlash rejimiga qaytishni ta’minlaydi; agar 
siz alohida simvolni tahrirlash rejimida ishlayotgan bo`lsangiz, tugma faollashadi; 

tahrirlanadigan sahna nomli matnli maydon; 

sahnani tanlash tugmasi; bu tugmani bosish bilan film sahnalaridan tashkil 
topgan ro`yxatli menyu ochiladi; 

simvolni tanlash tugmasi; bu tugmani bosish bilan film tugmalaridan tashkil 
topgan ro`yxatli menyu ochiladi; 

masshtab, uning yordamida ish maydoni tasvirlash masshtabi tanlanadi.
Ish maydonining ixtiyoriy joyida sichqon o`ng tugmasi bosilsa, ish 
maydonining parametrlarini o`zgartirishga mo`ljallangan buyruqlar to`plamini o`z 
ichiga olgan kontekstli menyu ochiladi. Bu menyu hammasi bo`libyigirmaga yaqin 
buyruqlarni o`z ichiga oladi.
Filmning sahnalari bilan ishlash oynasi
Uning yordamida siz quyidagi imkoniyatlarga ega bo`lasiz:

filmning sahnalari ro`yxatini ko`rish; sahnalarning filmda namoyish qilinish 
ketma-ketligi; 

filmning ro`yxatidagi har qanday sahnasiga o`tish; 

tanlangan sahnadan nusxa olish (asl sahnadan keyin nusxa hosil bo`ladi); 

yangi (bo`sh) sahna qo`shish (tanlangan sahnadan keyin bo`sh sahna 
qo`shiladi); 

tanlangan sahnani o`chirish.

---

313 
Flash texnologiyasida boshqaruvchi ob’ektlar yaratish 
Flash texnologiyasi Shockwave Flash (SWF) formatidagi vektor grafikadan 
foydalanishga asoslangan. Albatta bu format eng kuchli formatlardan bulmasada, 
SWF yaratuvchilariga grafikani imkoniyatlari, grafika bilan ishlovchi vositalar va 
natijani Web-saxifalarga qo`shish mexanizmlarini birlashtirish urtasida eng qo`lay 
echimni topishgan.SWF ni qo`shimcha imkoniyatlardan yana biri bu uning 
moslashuvchanligidir, ya’ni bu format barcha platformalarda (MacOS sistemali 
Macintosh kompyuterlari yoki WINDOWS sistemali IBM kompyuterlarida) 
ishlatilishi mumkin. SWF ning yana bir qo`lay imkoniyati uning yordamida 
yaratilgan tasvirlar nafaqat animatsiyali bo`lishi, balki interaktiv elementlar va 
tovush bilan boyitilishi mumkin.
Moslashuvchanlik va interaktiv multimediya dasturlar yaratish imkoniyati 
SWF formatini Web-dizaynerlar urtasidagi mashxurligini oshishiga imkon berdi. 
Shuning uchun bu format yaratilishi bilan bir vaqtda Macromedia firmasi tomonidan 
ikki asosiy tarmok brouzerlari, Internet Explorer va Netscape Communicatorlar 
uchun komponentlar (Plug-In) yaratildi. Bu esa, uz navbatida SWF ni Internetda 
yana ham keng tarqalishiga olib keldi. Natijada ushbu brouzerlar yaratuvchilari SWF 
formatini uz dasturlarini asosiy formatlar bazasiga kiritishdi. Bu yulni boshqa yirik 
dasturiy ta’minot yaratuvchilar (masalan, Adobe firmasi ) xam tutishdi.
Yana bir bor aytish kerakki: agar Macromedia SWF formatini juda oddiy va 
qo`lay instrumentlar bilan ta’minlamaganda bu format shunchalik kup muxlis 
orttirmagan bulardi. Shuni aytish kerakki, xlzirgi vaqtda ushbu instrumentlarni ir 
kancha tulik tuplamlari mavjud.
Ushbu instrumentlarni bir turi (Macromedia Director Shockwave Studio) 
multimediya prezentatsiyalar yaratish, boshqalari (Macromedia FreeHand i 
Macromedia Fireworks) grafik tasvirlar, uchinchilari esa (Macromedia Authorware 
i Macromedia CourseBuilder) interaktiv urgatuvchi kurslarni yaratish imkoniyatini 
beradi. Lekin Web-yaratuvchilar orasida eng kup ishlatiladigani bu Macromedia 
Flash dir, chunki ushbu dastur xar kanday saytga mashxurlik olib keluvchi Web-
saxifalar yaratish imkonini beardi. Balki shuning uchundir SWF formatini oddiy 

---

314 
kilib Flash deb atalish odatga kirib kolgandir. Shunday kilib Flash-texnologiyalar 
quyidagilardan iborat: 

vektorli grafika;

animatsiyani bir kancha turlarida ishlash imkoniyati;

interfeysni interaktiv elementlarini yaratish imkoniyati;

sinxron ovoz qo`shish imkoniyati;

HTML formati va boshqa Internetda ishlatiluvchi barcha formatlarga 
eksportini ta’minlash;

platformali mustakillik;

Flash-filmlarni avtonom rejimda xam, Web-brouzer yordamida xam kurishni 
imkoniyati mavjud;

vizual yaratish instrumentlari mavjudligi Flash-film yaratuvchilarini kuplab 
murakkab operatsiyalardan xalos etadi, shuningdek Flash-texnologiyalarning texnik 
aspektlarni urganish zarur bulmaydi. 
Animatsiya. Flash dagi animatsiya «multik»da ishlatiladigan ob’ektlarni 
xossalarini o`zgartirishga asoslangan. Masalan, ob’ektlar yukolishi yoki paydo 
bo`lishi, joylashuvini, ko`rinishini, rangi va boshk. o`zgartirishi mumkin. Flash da 
ob’ektlarni animatsiyalashni uchta turli mexanizmi kuzda tutilgan:

kadrma-kadrli («klassik») animatsiya, bu usulda muallif bulgusi «multik»ni 
xar bir kadrini uzi yaratadi yoki boshqa joydan import qiladi va namoyish ketma-
ketligini uzi o`rnatadi: 

avtomatik 
animatsiya 
(tweened-animatsiya), 
bu 
usulda 
muallif 
multiplikatsiya kadrlarini faqat birinchi va oxirgisini yaratadi, oralik kadrlarni esa 
Flash avtomatik tarzda uzi yaratadi; tweened-animatsiyani ikki xil turi mavjud: 
ob’ektni ko`chirishga asoslangan animatsiya (motion animation) va ob’ektni 
transformatsiya (ko`rinishini o`zgartirish)siga asoslangan animatsiya (shape 
animation); 

ssenariyga asoslangan animatsiya; stsenariy- Flash ning dasturlash tilida (bu 
til ActionScript deb nomlanadi) ob’ektni xatti- xarakatini berilishidir. Bu tilni 
sintaksisi Web-xujjatlarda ishlatiladigan boshqa stsenariy tillariga(masalan, 
JavaScript va VBScript) uxshab ketadi.

---

315 
Ushbu mexanizmlarning xar biri uzining afzalliklari va kamchiliklariga ega. 
Masalan tweened-animatsiya ikki afzallikga ega: 

birinchidan, muallif xar bir kadarni aloxida yaratish zaruratidan kutulgan;

ikkinchidan, bunday «multik»ni namoyish etish uchun Flash ga faqat birinchi 
va so`nggi kadrni saqlash kifoya, bu esa uz navbatida bunday filmni xajmini kam 
bo`lishini ta’minlaydi.
Shu bilan birga, tweened-animatsiyani faqat ob’ekt xossalari bir tekisda 
uzgaradigan sodda syujetlar yaratish uchun ishlatsa bo`ladi 
ActionScript stsenariylarda ob’ektni juda xam murakkab bo`lgan xatti- 
xarakatini ifodalash mumkin. Lekin buning uchun ActionScript tilini urganish kerak 
bo`ladi.
Xulosa kilib aytadigan bo`lsak, «multik»ingizni yaratishga kirishishdan oldin, 
kaysi bir mexanizmni ishlatishingizni aniqlab olishingiz lozim bo`ladi.