O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. E. Mamarajabov, sh sh. Adinayev, R. A. Razzokov

Xotira. Xotira kompyuterda dasturlar va berilganlarni, amal natijalarini 
saqlaydigan qurilma. Xotiranig turlari ko’p: tezkor, doimiy, tashqi, kesh, video va 
boshqalar.
Tezkor xotira kompyuterning muhim qismi bo’lib, prosessor undan amallarni 
bajarish uchun dastur, berilganlarni oladi va amalni bajarib natijani yana unda 

---

99 
saqlaydi. Agar kompyuter o’chirilsa, tezkor xotirada saqlanayotgan dasturlar va 
berilganlar yo’q bo’lib ketadi. Shuning uchun ularni qattiq diskda yoki disketlarda 
saqlab qolish kerak. 
Doimiy xotira. Kompyuterlarda berilganlar unda avvaldan joylashtirilgan 
doimiy xotira (BIOS –Basic Input-Output Sustem –kiritish-chiqarishning asosiy 
sistemasi) mavjud. Bunday xotiradan faqat o’qish mumkin. Shuning uchun ham u 
ROM Read Only memory- faqat o’qish uchun) deb ataladi.
Kesh xotira. Kesh xotira kompyuter ishlash tezligini oshirish uchun 
ishlatiladi. U tezkor xotira va mikroprosessor orasida joylashgan bo’lib, uning 
yordamida amallar bajarish tezkor xotira orqali bajariladigan amallardan ancha tez 
bajariladi. Mikroprosessorning xotiraga murojatida, kerakli dastur va berilganlar 
kesh xotirada qidiriladi.
Vinchesterlar kompyuterning ichida joylashgan bo’lib, uning hajmi bir necha 
Gegabaytgacha bo’ladi. Vinchester deganda silindrsimon shakldagi maxsus 
germetik idishga joylashtirilgan, bir o’qqa mustahkamlangan ustma-ust joylashgan 
disklarnig majmui tushuniladi. 
Kompyuterda ma’lumotlarni saqlanishi. 
Har xil turdagi ma’lumotlar (tovush, matn, tasvir, video) kompyuterda raqamlar 
(kodlar) ko‘rinishida saqlanadi. Har birini saqlashda kompyuter maxsus qoidani 
qo‘llaydi. Masalan: musiqani saqlash uchun u har bir vaqt intervalida bo‘lgan tovush 
tebrlanish kodini xotiraga saqlaydi; tasvirda esa tasvirni bir nechta satr va ustunlarga 
bo‘lib, kesish nuqtalarning har birining rangini kodini xotiraga saqlaydi; matnda esa 
har bir belgi, raqam, harf kodini xotiraga saqlaydi.
Biz o`nlik sanoq sistemada hamma xisob kitoblarni qilsak, kompyuter esa ikkilik 
sanok sistemada ularni bajaradi. Shuning uchun ma’lumotlarni minimal hajmi 
BIT
deb nomlanib 1 yoki 0 ga teng bo‘ladi. Bu sonlarni ma’nosi - ha yoki yo`q va to`g`ri 
yoki noto`g`ri. Maksimal 256 belgi bo‘lishi mumkinligi uchun bitta qanaqadir belgi 
uchun xotirada 1 BAYT hajm xotira ajratiladi(1bayt=8 bit). Baytdan katta o`lchov 
birliklari ham bor 1 KILOBAYT = 1024 bayt, 1 MEGABAYT = 1024 Kilobayt, 1 
GEGABAYT = 1024 Megabayt.

---

100 
Misol uchun bitta A4 formatli qogozni taxminan 2 Kilobayt hajmli ma’lumot 
egallaydi.
Kompyuter asosan ma’lumotlarni saqlash va ular bilan ishlash uchun kerak 
bo‘ladi. Shu amallarni bajarish uchun biz kutubxonalardan foydalanamiz. 
Kutubxonalarda ham ma’lumotlar saqlanadi va ularni biz xoxlagan vaqtda 
ishlatishimiz mumkin.
Kutubxonada ma’lumotlar kitoblarda saqlansa, kompyuterda esa