O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. E. Mamarajabov, sh sh. Adinayev, R. A. Razzokov

fayllarda
.
FAYL
bu nomlangan, diskda joylashgan ma’lumotlar qismi (harflar, raqamlar 
va belgilar mantiqiy ketma ketligi).
Kitobning nomi ikkita qismdan iborat bo‘lsa (kitob nomi va avtor nomi), fayl 
nomi ham ikkita qismdan iborat (fayl nomi va turi). Shu ikkita qismi faylning to`liq 
nomi deb nomlanadi. Fayl nomi uzunligi - 8 belgigacha, kengaytmasi - 3 belgigacha 
bo‘lishi mumkin. Fayl nomi va kengaytmasi o`rtasida nuqta belgisi qo`yilishi shart. 
Fayl nomi kitob nomiga o`xshab ichida saqlanib turgan ma’lumotlar mavzusiga 
qarab qo`yiladi. Fayl turi (kengeytmasi) shu ma’lumotlar turiga qarab qo`yiladi. Fayl 
nomiga qarab biz shu fayldagi ma’lumotlar nima haqidaligini yoki kimga 
tegishligini aniqlashimiz mumkin. Fayl turi (kengaytmasiga) qarab kompyuter 
ma’lumotlarni qanaqa ko`rinishda bizga ko`rsatishni aniqlaydi. Shuning uchun 
asosiy, ko`p qo`llanadigan, kengaytmalar bilan tanishamiz. Asosiy kengeytmalar: 
exe, com, bat - har xil programmalarni ishga tushiradigan fayllar 
bmp, jpg, gif - rasm va tasvir fayllari 
txt, doc, wri - matn fayllari 
wav, mid, mp3 - audio fayllari 
mov, avi - video fayllari 
sys - sistema fayllari
Masalan: referat.doc, photo.jpg, setora.mp3, taxi.mov, aziz.txt
Kitoblar kutubxonadi xonalarda joylanishsa, kompyuterda esa fayllar 
kataloglarda
(direktoriya yoki papkalarda) joylashadi. Bitta xonada bir nechta xona 
bo‘lishi munkin bo‘lsa, bitta katalogda bir nechta boshqa katalog bo‘lishi mumkin. 
Bitta xonada chiqib ketsangiz, siz yuqori joylashgan xonaga chiqib ketasiz. Eng 

---

101 
yuqori xona esa karidor deb nomlanadi. Xuddi shu vaziyat kataloglar bilan. Agar siz 
katalogdan chiqib ketsangiz, u xolda siz yuqori joylashgan katalokga chiqasiz. Eng 
yuqori katalog asosiy deb nomlanadi. Kataloglar nomi uzinligi 8 ta belgidan 
oshmasligi kerak. Xonaning nomi uning ichidagi kitoblarga qarab qo`yilsa, katalog 
nomi ham ichida saqlanib turgan fayllarga qarab qo`yiladi.
Masalan: GAME, TXT, BUGALTER, PROGRAMM
Hamma xonalar va kitoblar kutubxonada etajlarda joylashadi, kompyuterda esa 
kataloglar va fayllar 
disklarda
. Disklar 3 xil bo‘ladi: qattiq, yumshoq va kompakt. 
Etajlar nomi tartiblanib sonlar bilan berilsa, disklar nomi ham tartiblanib lotin harflar 
bilan beriladi (A, B, C, D, E...). Bulardan A va B yumshoq (floppi) disklarga 
beriladi. Qolgan harflar C, D, E ... qattiq disklarga beriladi. Agar sizda (kompakt 
disklar yurituvchisi) ham kompyuterda bo‘lsa u holda oxirgi harf unga beriladi