O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. E. Mamarajabov, sh sh. Adinayev, R. A. Razzokov

Tashqi xotira 
Tashqi xotira qurilmasi yoki boshqachasiga aytganda, tashqi eslab qilish 
qurilmasi (TEQQ) judaa xilma-xildir. Ularni bir qator belgilar bo`yicha tasniflash 
mumkin: tashuvchi ko`rinishi bo`yicha, konstrukciya tipi bo`yicha, ma’lumotlarni 
yozish va o`qish tamoyili bo`yicha, murojaat qilish usuli bo`yicha va h. k.
 
Tashuvchi — ma’lumotlarni saqlash qobiliyatiga ega bo`lgan moddiy 
ob’ektdir.

---

95 
TEQQ ni tasniflashning mumkin bo`lgan variantlaridan bittasi 42-rasmda 
keltirilgan.
Tashuvchining tipiga bog’liq ravishda barcha TEQQ larni magnit lentadagi 
yig’uvchilar va diskli yig’uvchilarga ajratish mumkin.
Magnit lentadagi yig’uvchilar o`z navbatida, ikki turli bo`ladi: bobinali 
lentadagi yig’uvchilar va kassetali lentadagi yig’uvchilar (strimerlar). SHK da faqat 
strimerlar ishlatiladi.
 
Disklar bevosita murojaat qilinadigan ma’lumotni mashinali tashuvchilarga 
taalluqlidir. «Bevosita murojaat» tushunchasi shuni bildiradiki, SHK qidirilaetgan 
ma’lumot boshlanadigan yoki yangi ma’lumotni yozish lozim bo`lgan yo`lakchaga 
yozish/o`qish kallagi qaerda joylashishidan qaty nazar bevosita «murojaat qilishi» 
mumkin.
 
Disklardagi yig’uvchilar xilma-xilroqdir: 
— egiluvchan magnit disklardagi (EMDY) yig’uvchilar, boshqachasiga, floppi-
disklarda yoki disketalarda; 
— qattiq magnit disklardagi yig’uvchilar (K, MDI) yoki vinchesterlar; 
— almashinadigan qattiq, magnit disklardagi yig’uvchilar, ularda Bernulli effekti 
ishlatiladi; 
— floptik disklardagi yig’uvchilar, boshqachasiga floptical-yig’uvchilar; 
— o`ta yuqori zichlikdagi yozuvli yig’uuvchilor boshqachasiga, VHD-yig’uvchilar; 
— optik kompakg-disklardagi CD ROM (Compact Disk) yig’uvchilar; 
— CC WORM tipidagi (Continnous Composite Write Once Read Many, bir marta 
yozish-ko`p marta o`qish) optik disklardagi yig’uvchilar; 
— magnit optik disklardagi yig’uvchilar (MODY); 
— raqamli videodisklardagi DVD (Digital Versatile Disk) yig’uvchilar va b.
Izoh. Murojaat qilish vaqti o`rtacha vaqt oralig’i bo`lib, bu vaqt davonida yig’uvchi 
talab qilingan qiymatlarni topadi, o`qish yozish kallagini kerakli yo`lkaga to`g’ri 
keltirish va kerakli sektorni kutish uchun kerak bo`lgan vaqtlar yig’indisi 
ko`rinishiga egadir. Transfer — ketma-ket o`qishdagi qiymatlarni uzatish tezligi. 

---

96 
Murojaat qilish turlari: o`qish va yozish (O`/YO), o`qish (O`), o`qish va bir martalik 
yozish (O`/1YO).
11-§. Xotira va uning ishlash imkoniyatlari 
Qadim zamonlardan boshlab insonlar hisoblash ishlarini yangilashtirishga 
harakat qilishgan. Ular dastlab qurilmasi sifatida qo`l barmoqlaridan 
foydalanishgan. Keyinchalik hisoblash yog`osh tayoqchalari orqali bajarilgan. 
Taniqli ingliz olimi Ch. Bebbidj tomonidan yaratilgan mexanik arifmometr XIX 
asrning yana bir kashfiyoti bo`ldi. Bu mashina murakkab masalalarni yechadigan 
matematik mashinalarning paydo bo`lishiga asos bo`ldi. XX asrning 30-40 yillariga 
kelib uchta muhim texnik yangilik elektromagnit relis ikkilik – o’nlik sanoq 
sistemalarida ma`lumotlarni kodlash: ma`lumotlarni saqlashga mo`ljallangan suniy