O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. E. Mamarajabov, sh sh. Adinayev, R. A. Razzokov

 Qattiq, magnit disklardagi yig’uvchilar 
Vinchester nomi ostidagi qattiq magnit disklardagi yig’uvchilar (KMDY) 
SHK larda keng tarqilishgan. 
 
Vinchester atamasi sig’imi 16 Mbayt ( IBM, 1973 yil ) bo’lgan qattiq disk 
birinchi modelining jargonli nomidan kelib chiqqan bo’lib, u har biri 30 ta sektordan 
iborat 30 ta yo’lkaga egadir, bu malum bo’lgan «Vinchester» ov miltig’ini «30/30» 
kalibri bilan aynan mos keladi.
Bu yig’uvchilarda bitga yoki bir nechta qattiq disklar bo’lib, ular alyuminiy 
yoki keramika qotishmasidan tayyorlangan va ferrilok bilan qoplangan, germetik 
yopik korpusga o’qish-yozish magnit kallagi bloki joylashtirilgandir. Bu 
yig’uvchilarning sirini olinmaydigan konstruksiya hisobiga erishiladigan o’ta yuqori 
yozish zichligi tufayli bir necha ming megabaytgacha etadi; ular tezkorliligi 
ham EMDY ga nisbatan jiddiy darajada juda yuqoridir.
1997 yildagi eng katta qiymatlar: 
— sig’imi 9000 Mbayt (1997 yilga sig’im standarti — 1200 Mbayt); 
— aylanish tezligi — 8000 ayl/min; 
— murojaat qilish vaqti — 5 ms; 

---

108 
— transferi — 17 bayt/s.
QMDY juda rang-barangdir. Disk diametri ko’pincha 3, 5" (89 mm), lekin 
boshqalari ham bordir, xususan 5, 25" (133 mm) va 1, 8" (45 mm) ham bor. 
Diskovodning eng ko’p tarqalgan korpusining balandligi stol usti SHK larda—25 
mm, mashina-serverlarda—41 mm, ixcham SHK larda—12 mm va b.
Zamonaviy vinchesterlarda zonali yozish usuli ishlatila boshlandi. Bu holatda 
diskning butun yuzasi bir nechta zonalarga bo’linadi, shu bilan birga sektorlarning 
tashqi zonalariga ichkisiga nisbatan ko’proq qiymatlar joylashadi. Bu, xususan, 
qattiq disklarning sig’imini taxminan 30 % oshirish imkonini beradi. RAID diskli 
massivlari 
Ma’lumotlar bazasining mashina-serverlarida va super-EHM larda tez-tez 
RAID diskli massivlar (Redundant Arrays of Inexpective Disk) qo’llaniladi, ularda 
qattiq disklardagi bir nechta yig’uvchilar bitta katta mantiqiy blokka birlashtirilgan, 
bunda ortiqcha ma’lumotlarni kiritishga asoslangan, tizim ishlashining 
ishonchliligini sezilarli oshiradigan malumotlar aniqligini ta’minlash usullari 
ishlatiladi (xalaqitga uchragan ma’lumot payqolganda u avtomatik ravishda 
to’g’rilanadi, to’g’rilanmagan yig’uvchi Plug&Play rejimida to’g’risi bilan 
almashtiriladi).
RAID massivlarini bazaviy komponovkalashning bir necha darajalari 
mavjuddir: 
— 1-daraja ikkita diskni o’z ichiga olib, ularning ikkinchisi birinchisini aniq 
nusxasidir; 
— 2-daraja nazorat yig’indisini maxsus saqlash uchun bir nechta disklarni ishlatadi 
hamda eng murakkab funkcional va eng samarali xatoliklarni to’g’rilash usulini 
taminlaydi; 
— 3-daraja 4 ta diskni o’z ichiga oladi: 3 tasi ma’lumotli, to’rtinchisi esa birinchi 
uchtasidagi xatoliklarni to’g’rilashni ta’minlaydigan nazorat yig’indilarini saqlaydi; 
— 4 va 5-darajalar har birida o’zining shaxsiy nazorat yig’indilari saqlanadigan 
disklarni ishlatadi.

---

109 
RAID6 va RAID7 — ikkinchi avlod diskli massivlaridir. RAID7 120 tagacha 
mantiqiy disklarni shakllantiruvchi, istalgan sig’imdagi 48 tagacha fizik disklarni 
birlashtirishi mumkin; u 256 Mbaytgacha ichki keshga va SCSI tipidagi tashqi 
interfeyslarni ulash uchun raz’yomlarga ega. Ichki X-bus shinasi 80 Mbayt/s 
o’tkazish qobiliyatiga ega (taqqoslash uchun: SCSI-3 transferi 40 Mbayt/s gacha, 
fizik diskdan o’qish tezligi esa 5 Mbayt/s gacha bo’ladi ).
RAID diskli massivlarida ishdan chiqquncha ishlashning o’rtacha vaqti yuz 
ninglab soat, 2 darajali komponovkada esa million soatgacha boradi. Oddiy MDY 
larda bu kattalik ning soatdan oshmaydi. RAID diskli massivlarining ma’lumot 
sig’imi — 3 dan 700 Gbaytgacha (diskli yig’uvchilarning 1997 yilda eng 
katta erishgani 10 Tbaytq10000 Gbayt).
Taqqoslash uchun: 10 Tbayt sig’imli xotira Rossiya Davlat milliy 
kutubxonasidagi hamma kitoblardagi ma’lumotlarni yozish uchun etarlidir, 
boshqacha aytganda, har biri 1600 betli 14 mln tom, ular har biri 10 ta tokchadan 
tashkil topgan qariyb 100 km li shkaflar.
 
Olinadigan disk paketli (Bernulli yig’uvchisi) QMDY ham ishlatiladi, ularda 
diametri 13 mm li disklardan iborat paketlar qo’llaniladi, bu paketlar 20 dan 230 
Mbaytgacha sig’imga va kichikroq tezkorlilikka ega, lekin vinchesterga qaraganda 
qimmatroqdir.
Bu yig’uvchilarda magnit kallagi va tashuvchi — magnit disk orasidagi tor 
tirqishni minimallash va rostlash uchun Bernulli qonuni ishlatiladi: jism sirti bo’ylab 
harakatlanayotgan suyuqlik yoki gaz oqini yaratayotgan bosim shu oqimning 
tezligiga borlik bo’ladi va bu tezlik oshishi bilan kamayadi. Magnit kallaklar elastik 
disklar sirti ustida joylashadi: disklar qo’zg’almas bo’lganda, ular o’zining og’irligi 
ta’siri ostida osilib turadi va kallaklardan chetroqda bo’ladi, disklar tez aylanganda 
hosil bo’ladigan havoning siyraklashishi ta’siri ostida ular kallakka deyarli yopishib 
tortishadi, lekin unga tegmaydi. Bu kallak magnit oqinining eng kam tarqalishini 
ta’minlaydi va diskda ma’lumotlarning yozilish zichligini oshirish imkonini beradi.
SHK da yuqori yozish zichlikli disklar ham ishlatiladi, unda magnit kallakni 
sirtda yanada aniqroq poziciyalash uchun lazer nuri ishlatiladi. Tashqi ko’rinishi 

---

110 
bo’yicha bu disklar 3, 5 dyuymli (kamroq 5, 25 dyuymli) disklarni eslatadi, lekin 
yanada mustaxkamroq tuzulishga ega.
Bunday disklarni ishlatuvchi yig’uvchilar orasida quyidagilarni aytib o’tish kerak: