O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. E. Mamarajabov, sh sh. Adinayev, R. A. Razzokov

14 -§ Operasion tizimlar va ularning turlari 
Operasion sistema - kompyuter bilan foydalanuvchi о‘rtasidagi muloqotni 
о‘rnatadi, kompyuter asosiy qurilma manbalarini va qо‘shimcha qurilmalarini ishini 
boshkaradi. Operasion sistema dasturlari operativ xotiraga kuchiradi bu 
dasturlarning talablarini bajarib, ishini ta’minlaydi. Dastur vazifasini bajarib 
bо‘lgandan sо‘ng operativ xotirani undan tozalaydi, ya’ni foydalanuvchi ishlashi 
uchun operativ xotirada keng maydon yaratadi.
Shaxsiy kompyuterlarning operasion sistemalari yaratilish tarixi. Sakkiz 
razryadli shaxsiy kompyuterlar uchun yaratilgan birinchi operasion sistema CR/M-
80 (Control Programm for Microcompyuters, ya’ni mikrokompyuterlar uchun 
boshqaruvchi dasturlar) nom bilan tanilgan. Shundan sо‘ng 16 razryadli 
kompyuterlar uchun operasion sistemalar yaratish jadallashdi va 1981 yilda shaxsiy 
kompyuterlar uchun birinchi yaratilgan CR/M operasion sistemasining kо‘p 
g‘oyalarini о‘zida mujassamlashtirgan.
MS DOS 64 K bayt xotiraga ega bо‘lgan kompyuterlarga mо‘ljallangan 
bо‘lib, о‘zi 8 K bayt xotirani egallagan. Hozirgi kunga kelib shaxsiy 
kompyuterlarning xotirasi birnecha Gegabaytlarga tenglashdi.
Turli mualliflar MS DOS ni rivojlantirishni davom etirib, uning MS DOS 1.1, 
MS DOS 1.25, MS DOS 2.0, MS DOS 2-11 versiyalarini taklif etishdi va nihoyat, 
1984 yilda MS DOS 3.0 IBM PC AT shaxsiy kompyuteriga 80286 
mikroprotsessorga asoslangan, 5.25 dyuymli diskovodda ishlashga, mо‘ljallangan 
operasion sistema yaratildi. 1986 yilda Compaq Compyuter firmasi 80386 
mikroprotsessorga asoslangan IBM kompyuterini chiqardi.
IBM firmasi esa 80386 mikroprotsessorga asoslangan PC/2 (Personal system 
- shaxsiy sistema) kompyuterini yaratdi.
Bu mikroprotsessor asosida yaratilgan kompyuter nazariy bir necha Gegabayt 
xotiraga ega bо‘lishi mumkin edi. Ammo MS DOS esa 640K bayt xotiraga ega 
bо‘lgan kompyuterlarga moslashgan edi. Shuning uchun MS DOS sistemasini 
kengaytirish ishlari davom etardi va 1987 yil MS DOS 3.3 yaratilib, u 3.5 dyuymli, 
ya’ni 1,44 Mbaytli disklar bilan ishlash imkoniyatini berdi. 1987 yili IBM va 

---

126 
Microsoft firmasi tomonidan bir vaqtda bir nechta masalalar yechishga qodir 
bо‘lgan OS/2 operasion sistemasi ishlab chiqildi. Ammo u keng tarqalmadi. Chunki 
о‘sha paytda MS DOS 3.3 ning imkoniyatlari kо‘pchilikni qoniqtirar edi. Hozirda 
biz keng tarqalgan Windows, Unix, Linux operasion sistemalaridan keng 
foydalangan bо‘lsakda MS DOS о‘z kо‘chini yuqotdi deyaolmaymiz.
MS DOS va uning qobiq dastursi hisoblangan Norton Commander 
sistemalari turli klavishlar va menyular iborat komandalar bilan ishlashga 
mо‘ljallangan bо‘lishiga qaramay, foydalanuvchilar uchun qulay amallarni tez 
bajaradi.