O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. E. Mamarajabov, sh sh. Adinayev, R. A. Razzokov

 
Drayver — maxsus dastur bo’lib, u xotira va EHM tashqi qurilmalarining 
ishini boshqaradi va MP, AX va EHM ning tashqi qurilmalari orasidagi axborot 
almashinuvini tashkil etadi.
 
Standart xotira (SMA — Conrentional Memory Area) deb O dan 640 
Kbaytgacha oraliqdagi bevosita adreslanadigan xotiraga aytiladi.
64 K dan 1024 K gacha adreslar diapazonidagi bevosita adreslanadigan 
xotira yuqori xotira (UMA — Upper Memory Area) deb ataladi. Yuqori xotira 
displeyi (videoxotira) va doimiy eslab qolish qurilmasi xotirasi uchun rezerv qilib 
qo’yilgan. Lekin odatda yuqori xotirada bo’sh uchastkalar — xotirani boshqarish 
dasturlari yordamida (drayverlar) umumiy vazifali tezkor xotira sifatida ishlatilishi 
mumkin bo’lgan «oynalar» qoladi.
 
Kengaytirilgan xotira — bu 1024 K va undan yuqori adresli xotiradir.
Bu xotiraga murojaat qilishning ikki asosiy usuli mavjud: 
— XMS spesifikatsiyasi (u holda bu xotirani XMA — extended Memory Area deb 
ataladi) bo’yicha; 
— EMS spesifikatsiyasi bo’yicha (xotirani EM — Expanded Memory deb ataladi).
XMS (Extended memory Specification) spesifikatsiyasiga muvofiq 
kengaytirilgan xotiraga murojaat qilish maxsus drayverlarni (masalan, 
HIMEM.EXE - High Memory Manager) ishlatib, kerak bo’lganda XMA ning 
alohida maydonlarini yuqori xotiraning (UMA) bo’sh sohalariga jo’natish yo`li bilan 
tashkil etiladi. Bu xotirani ba’zida qo’shimcha xotira deb ataladi.
EMS (Expanded Memory Specification) specifikatsiyasi ancha ilgarigi 
hisoblanadi. Bu spesifikatsiyaga muvofiq murojaat qilish jo’natish yo’li bilan emas, 
balki kerak bo’lganda Expanded Memory ning alohida maydonlarini yuqori 
xotiraning bo’sh sohalarida aks ettirish yo’li bilan amalga oshiriladi. Aks ettirish 
EMA maydonlari adreslarini UMA ning bo’sh «oynachalariga» dinamik 
joylashtirish yo’li bilan tashkil etiladi; bunda UMA oynasida qayta ishlanayotgan 

---

104 
axborot emas, balki shu axborotga murojaat qilishni ta’minlaydigan faqat adreslar 
saqlanadi.
EMS spesifikatsiyasi bo’yicha tashkil etiladigan xotira aks ettiriladigan 
nomini olgan, shuning uchun Expanded Memory (EM) so’z birikmasini 
ba’zida aksettiradigan xotira deb tarjima qilinadi ( garchi Expanded atamasi 
Extended atamasiga o’xshashdir va aniqroq qilib kengaytirilgan, kattalashtirilgan 
kabi tarjima qilinadi ). Aks etgirilgan xotirani tashkil etish uchun EMM. EXE 
drayveridan (Expanded Memory Manager) foydalanish lozim. Aks ettiradigan xotira 
juda ham sekin harakat qiladi va shuning uchun syokin-asta Extended Memory ga 
o’rnini bo’shatib bermoqda.
Kengaytirilgan xotira asosan qiymatlarni va OT ni ba’zi dasturlarini saqlash 
uchun ishlatilishi mumkin. Ko’pincha kengaytirilgan xotirani virtual 
(elektron) disklarni tashkil etish uchun ishlatiladi.
Xotiraning 1024 K dan 1087 K gacha adresli uncha katta bo’lmagan 64 
kilobaytli sohasi bundan mustasnodir (yuqori xotira deb ataladi, ba’zida uni katta 
xotira deyiladi; NMA — High Memory Area), masalan, u bevosita drayverni 
ishlatishda ham adreslanishi mumkin.
NMA istalgan ma’lumotni, shu jumladan foydalanuvchi dasturlarini saqlash 
uchun ishlatilishi mumkin.