O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulugʻbek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti
Download 4.05 Mb. Pdf ko'rish
|
Iqtisodiyot nazariyasi
|
Raqamli sheriklik va hamkorlik
Raqamli infratuzilmani rivojlantirish har qanday integratsion jarayonlarni moslashuvchan qiladi. Ochiq tizimlarni qurish tamoyillari nafaqat tashqi manbalardan ma’lumotlarni boyitish, balki mutlaqo yangi mahsulot gʻoyalarini topish uchun cheksiz imkoniyatlarni ochib beradi. 317 Koʻplab kompaniyalar kuchlarni birlashtirib, raqamli sheriklik yoki hamkorlikni yaratadilar. Bunday oʻzaro hamkorlik tashkilotga infratuzilmaning yetishmayotgan qismini yaratish va uning rivojlanishiga vaqt va mablagʻlarni sarflamaslik, balki sherik infratuzilmasi bilan birlashishda farazlarni tez va samarali sinash va bozorga mutlaqo yangi qoʻshma mahsulotlarni olib kirishga imkon beradi. Innovasiya bilan ishlash Raqamli tizimlar va kanallar yordamida korxonalar yangi farazlarni yanada samarali, tez va arzon ravishda sinab koʻrish imkoniyatiga ega. Mahsulotlarni boshqarishning zamonaviy usullari tufayli kompaniyalarda biznes egiluvchan metodologiyalarga asoslangan tadqiqot va ishlanmalar (research & development) guruhlarini tashkil qilishi mumkin, ularning asosiy vazifasi biznesni rivojlantirish uchun yangi yoʻnalishlarni, mahsulotlarni va yechimlarni topish va sinash ustida doimiy ish olib borishdir. Bundan tashqari, ochiq infratuzilmani yaratib, kompaniyalar startaplarni ichki xakatonlar va akseleratorlarga jalb qilish orqali, uchuvchi loyihalarni ularning real ma’lumotlari va jarayonlarida sinab koʻrish imkoniyatini ochdilar. Bu yanada samaraliroq xarid qilish toʻgʻrisida qaror qabul qilish, samaradorlikni hisoblash va tezroq innovatsiyalarni amalga oshirishga imkon beradi. Qiymatlarni boshqarish Raqamli texnologiyalardan foydalanish mijoz uchun oʻz mahsuloti qiymatini boshqarish imkonini beradi. Masalan, mijoz xatti-harakatlari va voqealar kontekstiga qarab dinamik parametrlarni kiritish hamda moslashtirish va individuallashtirish mumkin. Zamonaviy mijoz uchun raqamli kanalning oʻzi qiymatga aylanadi. Tobora kompaniya uchun raqamli xizmatlarning mavjudligi uning foydasiga qaror qabul qilishda asosiy omilga aylanmoqda. Xizmatlardan foydalanish usuli qanday oʻzgarayotganiga – bank xizmatidan tortib chakana savdogacha, transport, sayohat, buyumlar Interneti (IoT)dan va hokazogacha e’tibor qaratish kifoya. Mijoz uchun mahsulot va xizmatlarni toʻlaqonli va masofadan sotib olish, operatsion yordamni kechayu kunduz va ofislarga bormasdan olish, har xil mahsulotlarni bir-biriga bogʻlash, zarur xizmatni oʻz vaqtida olish juda muhim boʻlib qoladi. 318 Mijoz xizmat va takomillashtirish boʻyicha doimiy ishlarni sotib oladi – bu zamonaviy iste’molchining psixologiyasi sifatida baholanadi. Raqamli madaniyat va layoqatni rivojlantirish Insonlar samarali oʻzgarishlarning asosidir. Kompaniyaning strategik tashabbuslarni amalga oshirish jarayonida unga qanday aniq kadrlar, qanday kompetentsiyalar, qancha miqdorda va qaysi nuqtada kerak boʻlishini tushunish muhimdir. Afsuski, amalda biznesni muvaffaqiyatli oʻzgartirishda asosiy toʻsiq, qoida tariqasida, jamoaning tayyor emasligi – motivatsiyaning yoʻqligi va tajribaning yetishmasligida koʻrinadi. Biroq, asosiy muammo bu maqsadlar, strategiyalar va usullarni tushunmaslikdir. Shu sababli, kompaniyalar oʻzgarishga qarshi koʻplab ichki qarshiliklarga duch kelishadi. Dastlabki bosqich sifatida, xodimlarning raqamli yetuklik darajasini baholash tartibidan boshlash tavsiya etiladi. Top menejment uchun alohida strategik kursni oʻtkazish maqsadga muvofiq. Transformatsiya jarayonini boshqarish va koordinata qilish uchun alohida boshqaruv organlari, jumladan, transformatsiya boʻyicha qoʻmita yoki transformatsiya guruhi tuziladi. Bu raqamli transformatsiyaning asosiy yoʻnalishlariga muvofiq tashkiliy tuzilmaga qoʻshimcha boʻlib, ushbu yondashuv muvaffaqiyat va diqqatni koʻpaytiradi. Kompaniyadagi raqamli transformatsiyalar uchun javobgar – raqamli transformatsiya boʻyicha direktor, Chief Digital Transformation Officer (CDTO / CDO) hisoblanadi. Raqamli oʻzgarishlarning barchasi ham texnologiya bilan bogʻliq emas, ularning aksariyati madaniy, jamoaning fikrini, maqsadni belgilash va motivatsiyani oʻzgartiradi. Ozbekistonda “Raqamli iqtisodiyot”ni jadal rivojlantirish, inson faoliyatining barcha sohalariga raqamli texnologiyalarni keng joriy etish, jumladan sog‘liqni saqlash va ta’lim sohalariga, iqtisodiyotning real sektorida ishlab chiqarish va boshqarish tizimlarini avtomatlashtirish, axborot tizimining yaxlitligi va barqaror faoliyatini hamda axborot xavfsizligini ta’minlash yoʻnalishida: “Raqamli O‘zbekiston – 2030” dasturini ishlab chiqildi va hayotga tatbiq etildi; 319 Davlat tashkilotlaridagi barcha turdagi hisobotlar hamda ma’lumotlar bazalarini integratsiyalash orqali ma’lumotlarni boshqarishning yagona davlat tizimini yaratildi; Energetika vazirligi tizimidagi tashkilotlarda nazorat va ma’lumotlar yig‘ish tizimini (SCADA), energiya menejmenti tizimini (EMS) hamda boshqa turdagi axborot texnologiyalarini joriy etilib, modernizatsiya qilinmoqda. Qishloq xo‘jaligida raqamli texnologiyalarni keng joriy etilmoqda. Dasturiy mahsulotlar va axborot texnologiyalari texnologik parki (IT-park)ning hududini kengaytirilib, yangi infratuzilma ob’yektlarini qurildi. Faoliyat doirasini kengaytirish, “startap loyihalarini har tomonlama, shu jumladan venchur moliyalashtirish asosida, qo‘llab-quvvatlashni tashkil etish va IT kompaniyalar uchun qulay shart-sharoitlar yaratish orqali dasturiy mahsulotlar va axborot texnologiyalari texnologik parki yanada rivojlantirilmoqda. Aholi, ayniqsa, yoshlar orasida raqamli ko‘nikmalarni takomillashtirish, “Bir million dasturchi” loyihasini amalga oshirish. Intellektual mulk faoliyatini rivojlantirish va zamonaviy IT- yechimlar, autcorsing usullari va “sun’iy intellekt”dan foydalangan holda intellektual mulk ob’yektlari ekspertizasini tashkil etish takomillashtirilmoqda. “Xavfni boshqarish” avtomatlashtirilgan axborot tizimini avtomobil chegara bojxona postlarida joriy etish, temir yo‘l transportida tashilayotgan tovarlar bo‘yicha yuridik shaxslar, vagon, konteyner, harakatlanish hududi yoki saqlanayotgan (to‘xtab turgan) temir yo‘l stansiyasi to‘g‘risida elektron ma’lumotlarni bojxona organiga real vaqt rejimida taqdim etish yo‘lga qo‘yildi 91 . Mamlakatimizda “Raqamli O‘zbekiston – 2030” strategiyasiga muvofiq iqtisodiyot tarmoqlari va hududlarini raqamlashtirish, davlat axborot tizimlari va elektron xizmatlarni joriy etish, shuningdek, raqamli 91 O ‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 2-martdagi PF-5953-son Farmoni// 2017 — 2021-yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasini “Ilm, ma’rifat va raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish yili”da amalga oshirishga oid DAVLAT DASTURI 320 texnologiyalardan keng foydalanishni ta’minlash bo‘yicha xalq ta’limi, davlat xizmatlari, sud, moliya va bank tizimida kompleks chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. Shu bilan birga, raqamli iqtisodiyot va elektron hukumatning rivojlanish holatini samarali reyting baholash tizimi hamda uni amalga oshirishning idoralararo mexanizmining yo‘qligi iqtisodiyot tarmoqlari va hududlarni raqamli transformatsiyasi hozirgi holatini chuqur tahlil qilishga to‘sqinlik qilmoqda. Tashkilotlar hamda hududlarni raqamli transformatsiya holatini reyting baholash jarayonlarini avtomatlashtirish uchun NIS.UZ idoralararo axborot tizimi (NIS.UZ-axborot tizimi) ishga tushirilgan. Hududlarning raqamli rivojlanish darajasini reyting baholashda raqamli iqtisodiyot bo‘yicha quyidagilar hisobga olinadi: Elektron tijorat subyektlarining soni; Elektron schet-fakturadan foydalangan xo‘jalik korxonalarining ulushi; Onlayn nazorat-kassa mashinalariga ulangan xo‘jalik korxonalarining ulushi; Elektron tijorat aylanmasi; Yalpi ichki (hududiy) mahsulotdagi axborot texnologiyalari va kommunikatsiya tarmog‘ining ulushi; Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari sohasida tovarlar va xizmatlarning eksport hajmi; Dasturiy mahsulotlar ishlab chiqaruvchi – IT-kompaniyalar ulushi; Elektr va tabiiy gaz iste’molini hisobga olish va nazorat qilishning avtomatlashtirilgan tizimiga ulangan “aqlli” hisoblagichlar ulushi; Suv omborlari, viloyat va tumanlararo irrigatsiya tizimlari, tuman irrigatsiya tizimlarida avtomatlashtirilgan qurilmalarni o‘rnatish; YIDXP orqali ko‘rsatilgan xizmatlar ulushi; Bozor xizmatlari tuzilmasida IT-xizmatlar ulushi; IT-park rezidentlari ulushi. Raqamli ta’lim bo‘yicha: Xodimlarini AKT sohasida malakasini oshirgan korxonalar ulushi; Maktablarning axborot-kommunikatsiya texnologiyalari bo‘yicha diplomga ega informatika o‘qituvchilari bilan ta’minlanganligi; 321 Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari sohasida ishlovchi xodimlarning ulushi; Raqamli texnologiyalar o‘quv markazlarining mavjudligi; Raqamli texnologiyalar o‘quv markazlari kurslari bitiruvchilari soni; “Bir million dasturchi” dasturida ishtirok etganlar ulushi hisobga olinadi. 92 Davlat statistika hisobi va boshqa rasmiy axborot resurslardan foydalangan holda Raqamli iqtisodiyot sohasida faoliyat yuritayotgan korxonalar soni aniqlanib, ularning ro‘yxatini shakllantirildi. To‘g‘ridan-to‘g‘ri yoki idoraviy mansub tashkilotlar orqali aholiga va tadbirkorlik subyektlariga xizmatlar ko‘rsatuvchi yoki tovarlarni sotuvchi xo‘jalik boshqaruvi organlari, shuningdek ustav fondida davlat ulushi 50 foizdan ortiq bo‘lgan davlat unitar korxonalari o‘zlarining rasmiy veb-saytlarida majburiy tartibda quyidagi funksiyalarni nazarda tutishlari kerak: tovarlar va xizmatlarning turlari va qiymatlari (tariflari) to‘g‘risidagi to‘liq va dolzarb ma’lumotlarni qulay shaklda taqdim etish; Internet tarmog‘i orqali tovarlar va xizmatlarga elektron haq to‘lash va tasdiqlash imkoniyati. Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish hamda Adliya vazirliklari va ularning tasarrufidagi tashkilot va bo‘linmalar negizida quyidagilarni nazarda tutuvchi “Raqamli idora” loyihasi amalga oshirilmoqda: a) 2022-yil 1-yanvarga qadar: qog‘ozsiz elektron hujjat almashinuvi va ish yuritishni tashkil qilgan holda barcha ma’muriy tartib-taomillarni va operatsion jarayonlarni raqamlashtirish; faoliyatning ochiqligi va shaffofligi hamda aholi punktlarida davlat xizmatlaridan foydalanishning kafolatlanganligini ta’minlash; idoralararo elektron hamkorlik jarayonlarini avtomatlashtirish; 92 Vazirlar Mahkamasining 2021-yil 15-iyundagi 373-son qarori // Davlat boshqaruvi organlari, xo‘jalik birlashmalari va mahalliy ijro etuvchi hokimiyat organlari hamda hududlarni raqamli transformatsiya holatini reyting baholash tartibi to‘g‘risida NIZOM 322 b) “Raqamli idora” loyihasini amalga oshirishning amaliy tajribasini boshqa davlat organlari va tashkilotlarida ularning faoliyati xususiyatlaridan kelib chiqqan holda joriy etish. 2020-yil 1-noyabrdan boshlab barcha vazirlik va idoralar, mahalliy ijro etuvchi hokimiyat organlarida amaldagi rahbar o‘rinbosarlaridan biriga raqamlashtirish bo‘yicha o‘rinbosar (Chief Digital Officer) vakolatlari yuklatilib, quyidagilar ularning ustuvor vazifalari etib belgilandi: axborot tizimlari va resurslarini keng joriy etishni nazarda tutuvchi idoraviy raqamli transformatsiya dasturlarini ishlab chiqish va o‘z vaqtida amalga oshirish; elektron davlat xizmatlarini mobil qurilmalar va elektron hamkorlikning boshqa shakllari orqali ko‘rsatishni yanada kengaytirish uchun zarur shart-sharoitlar yaratish; idoralar faoliyatining ochiqligi va shaffofligini ta’minlash, Internet tarmog‘ida ochiq ma’lumotlarni va boshqa axborotlarni joylashtirib borish bo‘yicha choralar ko‘rish; idoraviy raqamli infratuzilmaning axborot xavfsizligini, shuningdek, elektron ma’lumotlar va hujjatlarning himoyasini ta’minlash. Download 4.05 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|