O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulugʻbek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

 
Tsipf qonuni 
IT- samarasiga taalluqli yana bir qonun shakllangan boʻlib, “Tsipf 
qonuni” nomini olgan. Uni kashf etgan olim Garvard universiteti lingvisti 
Jork Tsipf boʻlgan.
Tsipf qonuni tabiiy tildagi soʻzlar chastotasi taqsimotining emperik 
qonuniyatini ifoda etadi: agar tildagi yoki uzun matndagi hamma 
soʻzlardan foydalanish chastotasini kamayish ketma ketligida tartiblansa, 

---

34 
bunda roʻyhatdgi n- soʻzining chastotasi taxminan uning n tartib raqamiga, 
ya’ni shu soʻz rangi deb ataluvchiga teng boʻladi. Tarmoqning foydaliligini 
ifodalovchi Tsipf qonunining formulasi quyidagicha: 
NE=n log (n) (1.2) 
bunda NE- Tarmoqning foydaliligi, 
n- tarmoq elementlari soni. 
Internet – biznesga qilingan investitsiyalar qaytimi misolida. Agar 
tarmoqda 10 nafar foydalanuvchi boʻlsa, tarmoqdagi aloqalar soni 
maksimum 90 ga teng boʻladi. Agar foydalanuvchilar soni 2 marta ortib 20 
ga yetsa tarmoqdagi aloqalar soni 4 baravargacha ortib 360 tagacha yetadi. 
Demak, internet biznesga chiziqli investitsiyalarning qaytimi geometrik 
progressiya koʻrinishida oʻsadi. (1.6. – rasm.) 
 
1.6. – rasm. Investitsiyalar qaytimi 
 
Devid Rid qonuni (Mass qonuni) 
Devid Rid – Garvard biznes maktabining professori. 
D. Rid qonuni Metkalf qonunining mantiqiy davomidir. Rid IT 
rivojlanishining uch bosqichini aniqlaydi: translyatsiya (broadcast), 
tranzaksiya (transaction) va guruhlarni shakllantirish (group forming).
 

---

35 
Axborot tarqatish tamoyillari: 
1. 
Eshittirish tamoyili “ birdan koʻplarga ” tarqatishni nazarda 
tutadi, mazkur tamoyilga koʻra, barcha OAVlari, oʻrta asr xabarchilaridan 
tortib zamonaiy televizorgacha ishlaydi.
2. 
Tranzaksiya “birdan boshqasiga” bitim tamoyili odatiy pochta 
orqali boshlanib, telefoniya, faks va elektron pochtalarda davom etadi. 
3. 
Intranet va internet yangi tarmoq texnologiyalarining guruhlash 
tamoyilini amalga oshirish imkoniyati paydo boʻldi. 
Rid termonologiyasida GFN (Group Forming Network) haqida fikr 
yuritiladi. 
Metkalf 
qonuni 
koʻpincha 
tranzaksion 
tarmoqlarning 
samaradorligini namoyish etish uchun ishlatiladi. “Tarmoq samarasi” 
mumkin boʻlgan ulanishlar soniga mos keladi va agar tarmoqdagi har bir 
ishtirokchi har biri bilan aloqa oʻrnatsa, ta’sir tarmoq ishtirokchilari 
sonining kvadratiga mutanosib boʻladi.