O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta‟lim vazirligi mirzo ulug`bek nomidagi

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‟YXATI…………..  46 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

3

 

 

KIRISH 

Mavzuning 

dolzarbligi. 

So`nggi 

yillarda 

kartoshka 

o‘simligini 

kasallantiruvchi  40  dan  ortiq  viruslar  keltirilgan  bo‘lib,  bunday  viruslarga 

kartoshkaning  -  A,  S,M,  Y,  L,  X  kabi  viruslarni  keltrishimiz  mumkin.  Bu 

viruslarning har biri o‘simlikda o‘ziga xos kasallik alomatlarni keltirib chiqaradi. 

Masalan,  X-virus  ―xol-xol  mozaika‖,  Y-virus  ―bargning  burishishi,  chiziqli 

mozaika‖  kabi  alomatlar  [13].    Bu  viruslar  o‘simliklarni  kasallantirishi  bilan  bir 

qatorda hosildorlikni pasaytishi, tuganak tarkibidagi karaxmal miqdori, vitaminlar 

miqdorini  pasaytirib  kartoshkaning  oziqlik  sifatini  pasaytirib  kata  iqtisodiy  zarar 

keltiradi.  Bu  virualarning  ichida  KXV  o‘zining  latent  holda  o‘simlikda  kasallik 

alomatlarini namoyon qilmasdan tarqalishi hamda mexanik, tuproq zamburag‘lari 

bilan  oson  tarqalish  xususiyatlarinig  mavjudligi  bilan  viruslar  ichida  o‘rganishini 

talab etadigan viruslar qatoriga kiradi.  

Bugungi  kunda butun  dunyoda bu  o`simlikning  virusli  kasalliklariga  qarshi 

kurash  choralarini  ishlab  chiqishda  biotexnologik  yo‘llar  bilan  apikal 

meristemadan  virussiz  kartoshka  olish  yo‘llari  ishlab  chiqarilgan  bo‘lib,  bu  usul 

kartoshkaning  birlamchi  viruslardan  xoli  bo‘lishini  ta‘minlab  berishi  mumkin, 

ammo bu virussiz kartoshka ochiq maydonga chiqarilganda yana qayta virus bilan 

zararlanishi  kuzatilishi  mumkin.  Asosan  X-virus  singari  latent  holda  tarqaladigan 

viruslar  juda  tez  tarqalib,  yillar  davomida  alomatlarini  namoyon  qilmasdan  zarar 

keltirib  yurishi  mumkin.  Buning  oldini  olish  uchun  muntazam  nazorat  olib 

boriladigan  immunologik  diagnostika  usullari  zarur  bo‘ladi.  Bunday  diagnostika 

usullarini  ishlab  chiqishda  aralash  infeksiyadan  tozalangan  virus  preparati  talab 

etiladi.  Mamalakatimizda  ushbu  yo‘nalishlarda  Mirzaaxmedov  V.  (1964), 

Vaxobov  A.  (1968),  Davronov  Q.  (1980),  Qodirova  Z.  (1991),  Jo‘rayeva  U. 

(1996),  Umarova  G.  (2009),  Fayziyev  V.  (2011)  kabi  olimlar  turli  fitoviruslarni 

aniqlash,  ajratish  va  biologik  usulda  tozalash  ustida  ilmiy  tadqiqotlar  olib 

borishgan.  Shuning  uchun  ushbu  bitiruv  malakviy  ishda  quyidagi  maqsad  va 

vazifalar belgilab olindi. 

---

4