O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muhandislik-pedagogika instituti
Download 1.08 Mb. Pdf ko'rish
|
texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish
|
Birlashtirib o‘lchash bir nechta bir nomli kattaliklarni bir vaqtda o‘lchashdan
iborat bo‘lib, unda izlangan kattaliklarning qiymatlari bevosita o‘lchashda hosil qilingan tenglamalar tizimidan topiladi. Bir vaqtda ikki yoki bir nechta nomdagi turli kattaliklarni va ular orasidagi funksional munosabatlarni topish uchun olib borilgan o‘lchashlar qo‘shma o‘lchash deyiladi. Jumladan, o‘lchash rezistorining 20°C dagi elektr qarshiligi va harorat koeffitsientlari uning qarshiligini turli haroratlarda bevosita o‘lchash ma’lumotlari bo‘yicha topiladi. O‘lchashlar yana mutlaq va nisbiy o‘lchashlarga bo‘linadi. Bir yoki bir nechta asosiy kattaliklarni fizik konstantalar qiymatlaridan foydalanib yoki foydalanmasdan bevosita o‘lchash mutlaq o‘lchash deb ataladi. Masalan, shtangensirkul yordamida bajarilgan o‘lchashlar mutlaq o‘lchashdir, chunki unda o‘lchanayotgan kattalik qiymati bevosita olinadi. Biror kattalikning shu ismli birlik vazifasini bajarayotgan kattalikka nisbatini o‘lchash yoki kattalikni shu ismli birlik kattaligi deb qabul qilingan kattalik bo‘yicha o‘lchash nisbiy o‘lchash deb ataladi. Masalan, haroratni termoelektr effektdan 11
foydalanishga asoslangan o‘lchash yoki massani tortish usuli bilan, ya’ni massaga mutanosib bo‘lgan og‘irlik kuchidan foydalanish usuli bilan o‘lchash nisbiy o‘lchashdan
iborat. Nisbiy o‘lchashdan katta aniqlik zarur bo‘lgan hollarda foydalaniladi. O‘lchashlar o‘lchash asosini aniqlab beradigan fizik hodisalarga asoslanib olib boriladi. Masalan, moddaning kengayishi bo‘yicha haroratni o‘lchash, muvozanatlashtiruvchi suyuqlik ustunining ko‘tarilishi bo‘yicha siyraklanish (vakuum)ni o‘lchash. O‘lchashning biror asosini amalga oshirish uchun turli texnik vositalar qo‘llaniladi.
O‘lchashlarda qo‘llaniladigan va normallashgan metrologik xossalarga ega bo‘lgan texnik vositalar o‘lchash vositasi deyiladi. O‘lchash asosi va vositasini belgilab beradigan usullar majmui o‘lchash usuli deyiladi. O‘lchashlarda bevosita baholash, differensial, o‘lchov bilan taqqoslash va nol (kompensatsion) usullar keng tarqalgan. Download 1.08 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|