O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi namangan davlat universiteti
Download 1.47 Mb. Pdf ko'rish
|
Усимликлар географияси мажмуа.
- Bu sahifa navigatsiya:
- 2. Mavzu: O`simliklarning hilma hilliklari. Zamburug`lar.
|
Qo'ng'ir suvo'tlar.
1-lessoniya, Б-barmoqsimon laminariya, B-shirin laminariya, Г-makrosista. Suv o‘tlaridan olingan Algin preparati yengil ich yumshatuvchi ta’siriga ega(Alginat natriy). Sariq suv o‘tlarini qoldiqlarini "trepel" deb ataladi. Bu modda dinamit tayyorlashda va binokorlikda toshlarni pardozlashda ishlatiladi. Shuning uchun uzoq vaqt chirimaydi. Ko‘k-yashil suv o‘tlarining ba’zi turlari havodagi N 2 ni yutish xususiyatiga ega. Ular xavodagi N 2 ni yutib, yerni N li birikma bilan boyitadi. Ko‘k-yashil suv o‘tlari, yashil suv o‘tlari, sariq suv o‘tlari dengizlarda organik cho‘kmalar xosil qiladi. Bu organik cho‘kmalarni SAPROPEL deyiladi. Sapropel oziq modda va o‘g‘it sifatida katta ahamiyatga egadir. Suv o‘tlarining ba’zi birlaridan xlorella deb atalgan antibiotik dori olinadi. Xlorella oshqozon kasali, singa, buqoq, gipertoniya kasaliklariga davo. Sporaning xipchini bo‘lmaydi, xarakatsiz, zoosporaniki xarakatchan bo‘ladi. 2. Mavzu: O`simliklarning hilma hilliklari. Zamburug`lar. Zamburug‘lar yer yuzida juda ko‘p tarqalgan o‘simlik bo‘lib hozirgi kunda 70.000 xil turi ma’lum. Zamburug‘lar asosan quruqlikda, ba’zilari esa suvda yashaydi. Zamburug‘lar oziqlanishi jixatidan geterotrof organizmdir. Geteratrof oziqlanish o‘z galida 2 ga bo‘linadi. 1.Parazit xolda ovqatlanish 2.Saprofit xolda ovqatlanish Parazit xolda ovqatlanish tirik oganizm xisobiga, saprofit xolda oziqlanish o‘lik organizm xisobiga bo‘ladi. Zamburug‘larda xlorofil donachasi bo‘lmaydi. Shuning uchun ham o‘zlariga o‘zi ovqat tayyorlay olmaydi. Zamburug‘larning tanasi GIF deb ataladi. Giflar bir xujayrali yoki ko‘p xujayrali tarmoqlashgan yoki tarmoqlanmagan bo‘ladi. Giflarning eni 1- 15 mm,bo‘yi esa bir necha metrgacha bo‘lishi mumkin. Giflar asosan monopodial, qisman simpodial o‘sadi. Giflarning xujayra po‘sti xitin moddasidan tuzilgan. Xujayralari 1 ta yadroli yoki ko‘p yadroli bo‘ladi. Xujayrada oziqli modda sifatida glikogen va yog‘ tomchilari to‘planadi. Giflarning yig‘indisi mitselliy deb yuritiladi. Zamburug‘larning tanasi yoki mitseliyasi ochiq yoki yopiq yerda taraqqiy etadi. Ochiq yerda taraqqiy etsa, ekzogen, yopiq joylarda taraqqiy etsa endogen deyiladi. Zamburug‘larda qoplovchi, o‘tkazuvchi to‘qimalari bo‘lmaydi. Ularda faqat chiqaruvchi to‘qima, ba’zilarida sutli naylar bo‘ladi. Chiqaruvchi to‘qimada oshlovchi 117 modda-dubil, hamda smolaga o‘xshash modda chiqarilib turadi. Sutli naylarida zaharli modda-alkaloidlar va boshqa moddalarni uchratish mumkin. Zamburug‘lar 1 yillik, 2 yillik, hamda ko‘p yillik bo‘ladi. Zamburug‘larning ko‘pchiligi 2 yillikdir. Zamburug‘lar 3 xil yo‘lda ko‘payadi: 1.vegetativ 2.jinssiz 3.jinsiy Vegetativ ko‘payishi Oidio kurtaklanib va Xlamdosporalar yordamida bo‘ladi. Ba’zi bir zamburug‘larda vegetativ ko‘payishda kurtaklanib ko‘payadi. Bunga achitqi zamburug‘ini misol qilish mumkin. Jinssiz ko‘payish sporalar yoki zoosporalar yordamida bo‘ladi. Suvda yashaydigan zamburug‘lar zoospora tuzib ko‘paya-di. Quruqlikda yashaydiganlari esa, spora xosil qilib ko‘payadi. Sporalari nixoyatda mayda,quruq va ko‘p miqdorida tayyorlanadi. Mas: SHAMPINION deb atalgan zamburug‘ 2 sutkada 2 mlrd. spora hosil qiladi. Yong‘oqning tanasida uchraydigan Pukok parazit zamburug‘ida 1 yilda 10 mlrd spora tayyorlanadi. Jinsli urchishi 2 xil usulda bo‘ladi: a) Oogamiya b) Konyugatsiya Yuqori murakkab tuzilgan zamburug‘larning jinsiy urchishi bir oz soddalashgan bo‘ladi. Ularda fiziologik jixatidan har xil bo‘lgan 2 ta (xujayra) sporalar qo‘shilib ko‘payadi. Bu sporalarni bipolyar sporalar,ya’ni 2 qutbli sporalar deyiladi. Bittasi "---", 2-si "+" qutbli bo‘ladi. Zamburug‘-lari tipi 5 sinfga bo‘linadi. 1.Qadimgi zamburug‘lar- Archimycetes 2.Suv o‘tlariga o‘xshash zamburug‘lar- Phycomycetes 3.Xaltachali zamburug‘lar- Ascomycetes 4.Murakkab bazidial zamburug‘lar- Basidiomycetes 5.Aniqlanmagan zamburug‘lar- Fungi imperfect. Zamburug‘larni ba’zi birlari mas: qo‘ziqorinlar oqsil va N li moddalarga boy bo‘ladi. Shuning uchun odamlar tomonidan ular iste’mol qilinadi: Shamshinon, Smorchok, Djodevik, Belыy grib va boshqalar. Zamburug‘lar qishloq xo‘jaligida ham ahamiyatga ega. O‘simliklar ildizida miko-rizalar bo‘ladi. Grekcha: miks-ildiz, ridza-zamb. Zamburug‘lar ildizning tashqi tomonida joylashgan bo‘lsa ektotrof, il-dizining ichki organlarida joylashgan bo‘lsa, endotrof mikoriza deyiladi. Mikorizalarning ahamiyatini 1881 yil-da rus olimi Kamenskiy aniqlagan. Mikorizalar o‘simlik-lar ildizini vitaminlar bilan, mas: V 1 bilan ta’minlab turadi. V 1 vitamin o‘simlik ildizining o‘sishiga yordam beradi. Mikorizalar erimaydigan moddalarni eriydigan xolga keltiradi. Ularning ba’zi birlari xavodagi erkin N ni yutish xususiyatiga ega. Shu bilan o‘simlikni azot bilan ta’minlab, yerni N bilan boyitadi. Zamburug‘larning sanoatda ahamiyati kattadir. Mas: achitqi zamburug‘i Sacsharomycetes glukozani etil spirtiga aylantiriladi. Zamburug‘larning meditsinada ham ahamiyati kattadir. Mas: shoxkuya (qora mug‘) Claviceps |
