O’zbekistоn respublikasi оliy va o’rta maxsus ta`lim vazirligi namangan davlat universiteti

mexanik sichqonlarning
) aksariyatida surilishni 
kodlashtirishning optik-mexanik tamoyili qo’llaniladi. Bunda, rezina bilan qoplangan, vazni 
og’ir, nisbatan katta diametrga ega kichik shar stol yuzasiga tegib turadi. Shar yuzasiga siqib 
qo’yilgan g’ildirakchalar esa bir-biriga perpendikulyar, ikkita datchikka ega o’qlarga o’rnatilgan. 
Optik juftlikni (svetodiod-fotodiod juftligini) tashkil etgan ushbu datchiklar tirqishlarga ega 
disklarning boshqa-boshqa tomonlariga joylashtirilgan. Yorug’likka ta’sirchan elementlarning 
yorilish tartibi sichqon suriladigan yo’nalishni, ushbu elementlardan keladigan impulslar 
chastotasi esa -tezlikni belgilaydi. Sharning stol yuzasi bilan yaxshi mexanik kontaktda 
bo’lishini maxsus gilamcha ta’minlaydi. Kursorning ekranda muayyan vaziyatga yanada aniq 
kelishiga 
optik sichqon 
yordamida erishiladi. Bunday sichqonni ishlatish uchun yuzasiga bir-
biriga nisbatan perpendikulyar joylashgan qoramtir va och rangli chiziqlardan iborat juda mayda 
to’r yuritilgan maxsus gilamcha qo’llaniladi. Sichqonning quyi qismida joylashgan ikkita optik 
juft gilamchani yoritib, harakat mobaynida kesib o’tilgan chiziqlar soniga ko’ra surilishning 
qiymati va tezligini aniqlaydi. Koordinatalarni hisoblab chiqarish uchun mo’ljallangan sichqon 
ichiga joylashtirilgan qurilmalarning imkoni 400 dpi ni tashkil etib (
Dot per Inch 
-dyuymda 
nuqtalar soni), mexanik qurilmalarning o’xshash ko’rsatkichlaridan ustun keladi. 
Ma’lumot tashuvchi
, axborotlarga avtomatik ravishda va avtomatlashtirilgan tarzda ishlov 
berish tizimlariga axborot yozish va ushbu tizimlarda saqlash uchun qo’llaniladigan jismoniy 
jism yoki muhit. Ma’lumot tashuvchilar perfokarta va perfolenta, magnit tasmalari va disklari, 
optik disklar, fotoplastinka va fotoplyonkalar kabi ko’rinishlarda keng tarqalgan. Axborot 
bunday tashuvchilarga, ularning shakli, magnit, optik va boshqa xususiyatlarini o’zgartirish yo’li 
bilan yoziladi. Ma’lumot tashuvchilar tovush va videotasvir yozish tizimlari, EHM, axborot-
qidiruv tizimlari, dastgoh-avtomatlar va shu kabilarda qo’llaniladi.