O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi navoiy davlat konchilik va texnologiyalari universiteti konchilik fakulteti

Reniy metallini saqlovchi xom ashyo manbaalari va ularning texnologik tasnifi.

Reniy odatdagi tarqalgan elementdir. Uning yer qobig’idagi tarkibi past - 10-7% (og’irlik bo’yicha ). Reniyning yuqori darajadagi konsentratsiyasi, sanoat ahamiyatiga ega, mis sulfidlarda va ayniqsa molibdenitda kuzatiladi. Reniyning molibden bilan aloqasi MoS₂ va ReS₂ izomorfligi bilan bog’liq. Turli konlarning molibdenitlaridagi reniy miqdori 10^-1% dan 10^-5% gacha. Mis-molibden konlarining molibdenitlari, xususan mis-porfirli rudalar, reniyga boyroq. Shunday qilib, MDHning mis-porfirli rudalarini boyitish natijasida olingan molibdenit boyitmalarida 0,02-0,17% reniy mavjud. Reniyning muhim manbalari mis qumtoshlari va mis slanetslariga tegishli bo’lgan ba’zi bir mis konlarida to’plangan, reniy SiFeS₄ bor miqdori ortib ketgan rudalarga boy. Flotatsiya natijasida olingan mis boyitmalarida 0,002-0,003% Re bor. Ularda reniy juda tarqoq mineral СгReS₄ - jeskaZranita shaklida bo’ladi, deb ishoniladi.

Molibdenit boyitmalarini qayta ishlashda reniyning harakat i
560-600⁰C haroratda o’tkazilgan molibdenit boyitmalarini oksidlovchi kuydirish jarayonida boyitma tarkibidagi reniy gaz oqimi bilan birga olib ketiladigan Re₂O₇ oksidini hosil qiladi (Re₂O₇ 363⁰C). Reaksiyaning sublimatsiya darajasi bog’liq boyitmalarning otilish sharoiti va mineralogik tarkibi. Shunday qilib, boyitmalar ko’p tubli pechlarda yoqilganda, reniyning sublimatsiya darajasi 50-60% dan yuqori bo’lmaydi 60-rasmdan, molibdenitning ko’p qismi oksidlanganda, reniy 6-8 tublarga gazlar bilan sublimatsiya qilinganligi kuzatiladi. Buning sababi, MoS₂ ishtirokida reaksiya natijasida uchuvchan reniy (II)oksidi hosil bo’ladi:
MoS₂+2Re₂O₇ = 4ReO₂+ MoO₂+2SO₂.
Bundan tashqari , to’liq bulmagan sublimatsiya Re₂O₇ ning kalsit bilan qisman o’zaro ta’siri, shuningdek, perrenat hosil bo’lishi bilan temir va mis oksidlari bilan bog’liq bo’lishi mumkin. Masalan, kalsit bilan reaksiyasi bo’lishi mumkin:
CaC0₃+Re₂0₇ = Сa(ReO₄)₂+СO₂.
MDH tadqiqotchilari, molibdenit boyitmalarining suyuqlashgan qatlamda o’tilishi paytida reniy eng to’liq sublimatsiya qilinganligini aniqladilar. Sublimatsiya darajasi 92-96% ni tashkil qiladi. Bu pechlarda olov yo’qligi bilan bog’liq. Pastki reniy oksidi va perrenat hosil bo’lishi uchun qaynar qatlamli pechlarda foydalanilgan. Reniyni gaz fazasidan samarali ushlab turishga nam tozalash va nam elektro filtrlardan iborat nam chang yig’ish tizimlarida erishiladi. Bu holda reniy sulfat eritmalarida bo’ladi. Reniy konsentratsiyasini oshirish uchun eritmalar bir necha marta aylanadi.
Nam tizimdan uz ichiga olgan eritmalar, g/l: Re 0,2-0,8; Mo 5-12 va N₂SO₄ 80-150. Reniyning oz qismi shlamda bo’ladi.
Yoqish paytida to’liq yoqilmagan taqdirda shinada qolgan reniy boyitmasi ammiak yoki shlakli eritmaning sodali eritmalariga o’tadi va molibden birikmalari cho’kkandan keyin matochli eritmada qoladi .
Oksidlanish uchun yoqish o’rniga molibdenitni azot kislotasi bilan parchalanish jarayonida reniy qabul qilingan rejimga bog’liq holda nitrat sulfatli matochli eritmaga o’tadi, g/l: N₂SO₄ 150-200; HNO₃ 50-100; Mo 10-20; Re 0,02-0,1 (xom ashyo tarkibiga qarab ).
Shunday qilib, molibdenit boyitmalarini qayta ishlash jarayonida reniyning manbai namli chang yigish tizimlarining sulfat kislota eritmalari va shlakni gidrometallurgik qayta ishlashdan keyin matochli (chiqindilar) eritmalari, shuningdek molibdenitning nitrat kislota bilan parchalanishidan kelib chiqqan nitrat sulfat matochli eritmalari bo’lishi mumkin.