O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muhandislik-texnologiya instituti «kimyoviy texnologiya» kafedrasi

Superfosfat olishning fizik-kimyoviy asoslari. Fosfatning parchalanishi. 
Superfosfat olishda ftorapatitning parchalanishi ikki bosqichda sodir bo’ladi. Avval 
erkin fosfat kislota hosil bo’ladi: 
Ca
5
(‘O
4
)
3
F + 5H
2
SO
4
+ 2,5H
2
O = 3H
3
’O
4
+ 5CaSO
4
*0,5N
2
O + HF. 

---

Bu reaktsiya 20-40 minut davomida kamerada superfosfat massasining 
pishitilishi davrida tugaydi. Kalg’tsiy sul’fat yarimgidrat shaklida cho’kmaga tushadi, 
ammo juda tez, bir necha minutda angidritga aylanadi, uning shakli tayyor 
superfosfatda saqlanib qoladi. Buni superfosfat kamerasidagi reaktsion massa 
xaroratining yuqoriligi (110-120
O
S) va suyuq fazada (birinchi bosqich jarayonining 
ohirida 42-46%) P2O5 miqdorining ko’pligi bilan izohlanadi. Bunday sharoitda 
kalg’tsiy sul’fatning stabil shakli angidrit hisoblanadi (15.2 – rasm). 
Sul’fat kislot to’la sarflangandan so’ng ikkinchi bosqich jarayoni - qolgan 
apatitning to’plangan fosfat kislota bilan reaktsiyasi boshlanadi: 
Ca
5
(‘O
4
)
3
F + 7H
3
’O
4
+ 5H
2
O = 5Ca(H
2
’O
4
)
2
*H
2
O + HF. 
Hosil bo’lgan monokalg’tsiyfosfat dastlab eritmada bo’ladi, uning to’yinishidan 
kristallanishi boshlanadi. CaO – H
3
’O
4
– H
2
O sistemasidagi muvozanat 
diagrammasidan ko’rinadiki (15.3 – rasm), eritmadagi P2O5 miqdori 42-46% va 
xarorat 100
O
S dan yuqori (bu ikkinchi bosqich jarayonining boshlanish sharoitiga 
muvofiq keladi) bo’lganda monokalg’tsiyfosfat Ca(H
2
’O
4
)
2
*H
2
O kristallanadi. 
Stexiometrik nisbatdagi komponentlarning tahsirlashuvi natijasida sodir 
bo’ladigan quyidagi: 
2Ca
5
(‘O
4
)
3
F + 7H
2
SO
4
+ 3H
2
O = 3Ca(H
2
’O
4
)
2
*H
2
O + 7CaSO
4
+ 2HF. 
tenglama bo’yicha boradigan reaktsiyaning birinchi bosqich jarayonida 70%, ikkinchi 
boskichida esa 30% apatit tahsirlashadi. Birinchi bosqichda ko’p miqdordagi suyuq 
fazaga to’lgan to’r tuzilishli mikrokristallardan iborat kalg’tsiy sul’fat hosil bo’ladi. 
Reaktsion massaning qotishi sul’fat kislota to’la sarflanguncha sodir bo’ladi, uning 
ishtirokida monokalg’tsiyfosfatning hosil bo’lishi mumkin emas; shu boisdan massa 
qotishining sabibini faqatgina kalg’tsiy sul’fatning kristallanishiga bog’lash mumkin. 
Ikkinchi bosqich kamerali yetiltirish davrida boshlanadi va omborda mahsulotni uzoq 
vaqt (xom ashyo naviga, ishlab chiqarish tartibiga va pishitish sharoitiga bog’liq holda 
6-25 sutka) pishitishda yakunlanadi.